آزادی بیان؛ همواره در خدمت بازگویی حقیقت؟
۱۳۸۹ دی ۱۷, جمعهنمایشگاه "آزادی بیان" که روز ۱۸ دسامبر سال گذشته در کانون هنری هامبورگ افتتاح شده و تا ۲۷ ماه مارس بر پا خواهد بود، سئوال جالبی را مطرح میکند: اگر تنها آنانی که حقیقت را بازگو میکنند اجازه سخن داشته باشند، چه اتفاقی در جامعه خواهد افتاد؟
این نمایشگاه از سویی به بررسی جایگاه ایدئولوژیک آزادی بیان در جوامع دموکراتیک غرب میپردازد و از سوی دیگر، تاثیر این جایگاه در شکل گیری افکار عمومی و دستیابی به اهداف سیاسی را تحلیل میکند. نتایج اجتماعی حق آزادی بیان تک تک افراد جامعه نیز در مرکز توجه ویژه برگزارکنندگان این نمایشگاه قرار دارد. پرسش محوری این است که آیا حق آزادی بیان در جوامع دموکراتیک، لزوما آزادی فردی در بیان افکار نژادپرستانه، سخنان تحریک کننده علیه اقلیتهای قومی، مذهبی و اجتماعی و سخنان اهانت آمیز را به همراه خواهد داشت؟
کاریکاتورهای پیامبر و آزادی نشریات
برگزارکنندگان نمایشگاه در هامبورگ در جوار آزادی بیان به آزادی نشریات نیز پرداخته و نقش آنها در شکل گیری افکار عمومی را مورد بحث قرار میدهند. آنان بطور نمونه به چاپ "کاریکاتورهای پیامبر" در نشریات و نتایج اجتماعی آن از دیدگاههای مختلف میپردازند. نکته مورد بحث این است که آیا بهتر نیست با در نظر گرفتن احساسات بسیاری از مسلمانان جهان از چاپ این کاریکاتورها خودداری نمود، گرچه در این حالت آزادی بیان و آزادی مطبوعات محدود میشود.
نمایشگاه کانون هنری هامبورگ سوال دیگری را نیز طرح میکند: آیا واکنش ایران و برگزاری مسابقه "کاریکاتور هولوکاست" و انتشار این کاریکاتورها هم آزادی بیان و آزادی مطبوعات محسوب میشود؟
تهدید به مرگ و اهدای جایزه
سوء قصد به جان کورت وسترگاد، طراح کاریکاتورهای پیامبر در اوائل سال ۲۰۱۰ میلادی از سویی و اهدای جایزه مطبوعات (M100-Sanssouci Medien Preis) به وی در تابستان سال گذشته از سویی دیگر، اهمیت بحث در باب آزادی بیان و تناقضات موجود را بازتاب میدهد.
مجریان کانون هنر هامبورگ بحثهای پیرامون انتشار "کاریکاتورهای پیامبر" را دستمایه قرار داده و میگویند: «آیا این صحیح است که با تاکید بر آزادی بیان کاریکاتورهایی چاپ شوند که روی کلیشههای موجود پافشاری کرده و نژادپرستی را تقویت میکنند؟ آیا انتشار مطالبی که حقیقت را به تمامی بازگو نمیکنند با اصرار روی آزادی مطبوعات درست است؟ به ویژه که در بسیاری موارد امکان بررسی صحت این مطالب برای عموم وجود ندارد؟»
هدف برگزارکنندگان نمایشگاه، بحث و تبادل نظر در باره نتایج اجتماعی آزادیبیان و مطبوعات در سطح اجتماعی است.
نقش مطبوعات در شکلگیری افکار عمومی
نمایشگاه کانون هنر هامبورگ نمونههای متعددی از عکس، تیتر و مقالات منتشر شده در مطبوعات آلمان را به نمایش میگذارد که افکار عمومی را بهگونهای تحت تاثیر قرار دادهاند. در این رابطه عنوانهای جنجالی مجلات عامهپسندی چون اشترن (Stern) و اشپیگل (Spiegel) انتخاب شده و صحت محتوای آنها مورد بررسی قرار میگیرد.
نقش هنر در شکلگیری افکار عمومی
نمایشگاه "آزادی بیان" این نظریه را طرح میکند که هنر همانند مطبوعات در شکلگیری افکار عمومی نقشی محوری دارد. در این رابطه آثار هنرمندانی به نمایش گذاشته شده که به آزادی بیان و ارتباط موجود میان آزادی مطبوعات و نتایج اجتماعی آن از جوانب گوناگون پرداختهاند. در بین این هنرمندان چهرههای برجسته تئاتر و هنرهای تجسمی آلمان و جهان چون کریستف شلینگنزیف (Christoph Schlingensief)، بروس نامن (Bruce Nauman) و اولاف متزل (Olaf Metzel) جلب توجه میکنند.
همکاری گروه تحقیقی در شکلگیری نمایشگاه
نمایشگاه هامبورگ با همکاری دانشکده "زبان و جامعه شناسی" دانشگاه شهر دویسبورگ برگزار شدهاست. گروه تحقیقی این دانشکده، ضمن گزینش تیترها و عکسهای جنجالی مطبوعات آلمان در سالهای اخیر، به بررسی درستی محتوای آنها نیز پرداخته است.
میشل فوکو،فیلسوف و تاریخدان فرانسوی میگوید: «هنر مدرن به شکلی فضاحتآمیز حقیقت را عریان میسازد». بر همین اساس، گروه تحقیقی یاد شده به موازات نشریات، محتوای آثار هنری چون پوستر، عکس، ویدیوی هنری، مجسمه و تابلو را نیز زیر ذرهبین قرار داده است.
بازدیدکنندگان نمایشگاه "آزادی بیان" در هامبورگ میتوانند در نظرسنجی دانشکده "زبان و جامعهشناسی" شهر دویسبورگ شرکت کرده و سهم خود در این بحث اجتماعی را ادا کنند.
EV/MDM