زلزله ترکیه: ویرانی و تلفات سنگین به دلیل ساختمان‌های ضعیف
۱۴۰۱ بهمن ۲۱, جمعه
زمین‌لرزه ۷.۸ ریشتری و پس‌لرزه‌های آن در ترکیه و سوریه ویرانی‌های گسترده‌ای را در این منطقه در پی داشته است. شمار کشته‌ها به بیش از ۲۱ هزار تن رسیده است و ساختمان‌های بی‌شماری با خاک یکسان شده اند.
این در حالی است که در گذشته زمین‌لرزه‌های با این شدت و حتی قوی‌تر از آن، به مراتب کمتر تلفات داشته است. به طور مثال در دو زمین‌لرزه در چیلی در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به شدت ۸،۲ و ۸،۳ درجه ریشتر، تعداد قربانیان از ۱۵ نفر فراتر نرفت.
پس چرا زمین‌لرزه‌های روز دوشنبه در ترکیه و سوریه چنین میزان تلفات و ویرانی داشته است؟
ساختمان‌های کهنه در برابر زمین‌لرزه مقاومت ندارند
تصاویر ویدویویی از شهرهایی که در نزدیکی کانون این زلزله موقعیت دارند نشان می‌دهند که چگونه ساختمان‌های چندین طبقه آپارتمانی فروریخته و یا طبقه‌های پایینی فروریخته و طبقه‌های بالایی بالای آن افتاده اند. واضح است که شانس زنده ماندن در زیر آوار چنین ساختمان‌های بلندمنزل بسیار محدود است.
بیشتر بخوانید: تازه ترین آمار تلفات زلزله در ترکیه و سوریه
مهدی کاشانی، پروفیسور انجینیری ساختمانی و زلزله در دانشگاه ساوت‌همپتون در بریتانیا توضیح می‌دهد که ساختمان‌های چندین طبقهای که به این صورت فرومی‌ریزند، در اکثر موارد کهنه اند و «طبقه نرم» دارند.
«ساختمان طبقهای نرم» به ساختمانی گفته می‌شود که در طبقه‌هایی که باید دیوار مقاوم در برابر زلزله داشته باشد، پنجره‌های زیاد، دروازه‌های بزرگ و یا دیگر جاهای باز دارد. اگر طبقه اول یا هم‌کف یک ساختمان به اصطلاح «طبقه نرم» باشد، در صورت وقوع زلزله می‌تواند باعث فروپاشی تمام ساختمان شود.
هرچند در مناطق زلزله‌خیز در امتداد مرز ترکیه و سوریه ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله ساخته شده اند، اما بسیاری ساختمان‌های این مناطق پیش از این که قواعدی در مورد ساختمان‌سازی مقاوم در برابر زلزله وضع شود، ساخته شده بودند.
بیشتر بخوانید: زلزله در ترکیه و سوریه؛ ادامه عملیات نجات و افزایش تلفات
پروفیسور کاشانی در این مورد به دویچه وله گفت: «قاعده‌های اساسی در مورد ساختمان‌سازی مقاوم در برابر زلزله در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تدوین شدند که سابقه زیادی ندارد. زمین‌لرزه بزرگ در شهر کوبه [در جاپان] در سال ۱۹۹۵، یک نقطه تحول بسیار مهم بود و بعد از پیامدهای بسیار بد زلزله‌ها، منجر به تغییرات و تحقیقات شد. در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ تغییرات در مورد مقررات مربوط به زلزله نیز آغاز شد.»
این مقررات مشخص می‌سازد که ساختمان‌ها در مناطق زلزله‌خیز، یعنی جاهایی که صفحات تکتونیکی زمین روی هم قرار می‌گیرند یا برخورد می‌کنند مانند مناطق مرزی ترکیه و سوریه، چگونه طراحی شوند تا در برابر زلزله مقاوم باشند.
ساختمان‌هایی که براساس معیارهای مرتبط با زلزله ساخته نشده باشند، در زمین‌لرزه‌های مانند زمین‌لرزه روز دوشنبه با خطر شدید فروریزی مواجه اند.
پروفیسور کاشانی می‌گوید که خانه‌های قدیمی‌تر نیز می‌توانند چنان بازسازی شوند که در برابر زمین‌لرزه بهتر مقاوم باشند، مثلاً در کشورهای مانند جاپان و چیلی که زمین لرزه به تکرار رخ می‌دهد، چنین بازسازی‌هایی صورت گرفته است. البته این امر نیازمند پشتوانه مالی و اراده سیاسی است که در همه مناطق مورد نیاز وجود ندارد.
بیشتر بخوانید: چرا ترکیه کانون زلزله است؟
زلزله‌ای کم‌عمق
البته تنها طراحی ساختمان‌ها تنها عامل خسارات و تلفات نیست. قدرت زمین‌لرزه اخیر در ترکیه و سوریه بسیار بزرگ بوده است. از نظر پروفیسور کاشانی، دلیل قدرتمند بودن این زلزله این بوده که مستقیماً تحت سطح زمین رخ داده است. اگر صفحات تکتونیکی زمین در عمق بیشتر زمین با هم برخورد می‌کردند، شدت آن به این اندازه زیاد نمی‌بود و کمی وقت می‌گرفت تا به سطح زمین برسد.
او می‌گوید که با توجه به عمق مرکز زلزله می‌توان این نکته را درک کرد که چرا بعضی از زلزله‌ها با قدرت نه چندان زیاد می‌توانند خسارات و تلفات بزرگی به جا بگذارند. مرکز زلزله هرچه به سطح زمین نزدیک‌تر باشد، میزان ویرانی و تلفات آن بیشتر است.
پروفیسور کاشانی به عنوان نمونه زمین‌لرزه بم در ایران در سال ۲۰۰۳ را مثال می‌دهد. قدرت این زمین‌لرزه ۶.۳ درجه ریشتر بود. چنین زلزله‌ای در برخی شرایط به ندرت تلفات به جا می‌گذارد، اما در ایران بیش از ۲۵ هزار کشته به جا گذاشت و دلیل آن هم کم‌عمق بودن این زلزله بود.
شیوه ساخت و ساز مهمتر از مواد ساختمانی است
پروفیسور کاشانی می‌گوید در اعمار ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله، شیوه ساخت و ساز مهمتر از مواد و مصالح ساختمانی است.
او توضیح می‌دهد که اگر طراحی معیاری و درست باشد، با کانکریت نیز می‌توان تهداب خوبی برای یک ساختمان مقاوم در برابر زمین‌لرزه ایجاد کرد. اما او توضیح می‌دهد که اگر ساختمان‌های کانکریتی به صورت درست طراحی نشده باشند، در نتیجه زلزله‌ها فرومی‌پاشند، مانند آنچه که در ویدیوهای رسیده از ترکیه و سوریه می‌بینیم.
پروفیسور کاشانی توضیح می‌دهد که قاعده‌های موجود در زمینه ساختمان‌سازی مقاوم در برابر زلزله اگر رعایت شود، ساختمان‌ها در برابر زمین‌لرزه‌های قوی نیز مقاومت می‌کنند، هرچند آسیب‌هایی خواهند دید. و این می‌تواند زندگی انسان‌ها را نجات دهد.
در ماه‌های آینده پژوهشگران به منطقه زلزله‌زده در ترکیه و سوریه سفر خواهند کرد تا ساختمان‌ها را در محل بررسی نمایند. آن‌ها تلاش می‌کنند دریابند که ساختمان‌ها چگونه باید طراحی شوند تا فرونریزند.