رازگشایی و رونمایی از تاریخ چادر و حجاب
۱۳۹۷ آبان ۱۳, یکشنبه
چادر تکه ای پارچه است که معنی و جایگاهی خاص در فرهنگ و تمدن بشر دارد. پارچه ای با تاریخ ۴۰۰۰ ساله که پیشینه آن را می توان در گوشه و کنار جهان مشاهده کرد. پوششی که گاه جلوه ای نمادین از باوری خاصی بوده و گاه موضوع رویکردهایی متفاوت و حتی متضاد.
نمایشگاه ویژه "با حجاب، بیحجاب" در موزیم جهان در شهر ویانا از تاریخ ۱۸ اکتبر به روی علاقمندان باز شده است. این نمایشگاه به هدف پرتوافکنی به جنبه های گوناگون چادر و حجاب، نقش و جایگاه این تکه پارچه در فرهنگ‌های گوناگون جهان راه اندازی شده است.
این نمایشگاه دربرگیرنده عکس‌ها، نقاشی‌ها، ویدیوها و طراحی‌های مربوط به پوشش سر و چادر است و بر آن است تا ۱۷ نوع مستقل از استفاده از چادر را به معرض نمایش بگذارد.
رویدادهای اخیر و تاثیرگذاری
با آنکه این نمایشگاه موضوع چادر را در تاریخ چند هزار ساله آن پی می‌گیرد، اما مجموعه‌یی از رویدادهای اجتماعی و سیاسی از اکتبر سال گذشته به این سو، زمینه ساز شکل گیری ایده برگزاری این نمایشگاه عنوان شده است.
آکسل اشتاینمان، سازمان‌دهی این نمایشگاه را برعهده داشته است. او درباره طرح ایده برپایی این نمایشگاه در گفت و گویی با خبرنگار دویچه وله به چند رویداد اجتماعی و فرهنگی اشاره می‌کند: تبلیغ یک دواخانه که زنی با چادر را نمایش می‌دهد، پدید آوردن ایموجی یک زن محجبه و تصمیم عربستان سعودی برای بهره گرفتن از "ربات‌های مونث" که برخلاف شهروندان زن این کشور، الزامی برای پوشش حجاب ندارند.
اشتاینمان بر این باور است که از این منظر مهم است تا دریابیم که روسری در پهنای تاریخ بارها از سیاست و باورهای اخلاقی تاثیر گرفته و این تاثیرات هم شامل حال کشورهای شرقی می شده و هم کشورهای غربی را در بر می گرفته است. او می‌گوید: «هدف این نمایشگاه پرده برگرفتن از همه آن تغییر و تحولاتی است که چادر در طول تاریخ از سر گذرانده؛ تحولاتی که یا فراموش شده‌اند، یا زیر فشارها نادیده گرفته شده‌اند و یا حتی ناشناخته مانده‌اند.»
عکس‌های این نمایشگاه همۀ جلوه‌های مربوط به چادر را از پوشش سنتی سر زنان در مسیحیت گرفته تا طراحی مدرن و ویژه روسری و سربندها به نمایش می‌گذارند. در حالیکه یک نقاشی، چهره زن جوانی را با چشمان گشوده با یک چادر بافتنی نشان می‌دهد، یک اثر نقاشی دیگر زنی را در تهران نشان می‌دهد که گرچه حجاب کامل دارد، اما بوت های کوری بلند به پا کرده است. این نمایشگاه در مجموع روایتی است از تشابهات و تفاوت‌های پوشش سر در درازای تاریخ.
یک موضوع چند بعدی
چادر این روزها به یکی از مباحث داغ اجتماعی در جهان غرب تبدیل شده است؛ بحث و جدل‌هایی که متمرکز بر پوشش زنان مسلمان در جوامع غربی هستند. حال آنکه پوشاندن سر تنها به زنان مسلمان محدود نمی‌شود و چنین امری در همه ادیان ابراهیمی معمول و مرسوم بوده و از این منظر بین اسلام، مسیحیت و یهودیت تفاوتی وجود نداشته است. تاریخ چادر به هزاران سال پیش و به تمدن‌های بین‌النهرین باز می‌گردد.
در این نمایشگاه به چادر به عنوان صرفا یک پوشش نگریسته نمی‌شود؛ به پوششی که هر کس می‌تواند مطابق میل و سلیقه خود از آن بهره بگیرد یا آن را کنار بگذارد. این نمایشگاه در عمل حتی از بیان این موضوع نیز دریغ نکرده که بسیاری از زنان و دختران مسلمان برخلاف میل خود ناگزیر به پوشاندن سر خود هستند.
این نمایشگاه گرچه به چادر به مثابه جلوه ای از "برتری کلام مرد در برابر پیکر زن" اشاره دارد، اما بر آن نیست تا آن را صرفا از دریچه باورهای دینی بنگرد و تا حد الزام دینی گردن نهادن زنان به امر مردان فرو بکاهد.
این نمایشگاه رویکردهای متفاوت از چادر را در کنار یکدیگر عرضه می‌کند. هم نشان دهنده چادر به مثابه نماد پاکدامنی یک زن مسیحی و هم روایتگر تلاش زنان برای کسب برابری با مردان است و هم جلوه ای از مد و طراحی مدرن می باشد. به هر رو، نمایشگاه "با حجاب، بیحجاب" بر آن است تا نشان دهد که موضوع چادر محدود به دوره و عهد معینی نیست و نه محدود به فرهنگ و دینی مشخص می باشد.
روسری: پوششی جهانی؟
موزه جهان ویانا گرچه با عرضه آثاری از شمال افریقا، جنوب غربی آسیا، آسیای مرکزی و همچنین نمونه‌های چادر از گواتمالا و اندونزیا بر آن است تا تصویری گسترده از این پوشش ارائه کند، اما اشتاینمان بر این باور است که حتی این گستره جغرافیایی نیز برای فهم کامل مقوله چادر کفایت نمی‌کند.
در این نمایشگاه حتی استفاده مردان از چادر را نیز به نمایش گذاشته اند. اشتاینمان می‌گوید: «برای من مهم بود که نشان دهم پوشش سر برای مردان (همچون عمامه یا کیپا) نیز برگرفته از باورهای فرهنگی و مذهبی بوده و این باورها بر نوع و قاعده پوشش آن‌ها تأثیر گذاشته است.»
همان‌گونه که الزام پوشش سر برای زنان تعیین شده، گاهی در ادیان از مردان نیز خواسته شده در برابر خدا سر خود را بپوشانند؛ نظیر آنچه در تورات و نزد یهودیان مرسوم است. اما مردان نیز در پیروی از مُد گاهی از پوشش سر استفاده کرده‌اند. به عنوان نمونه در قرن ۱۸ بهره گرفتن از دستار و پوشش سر از سوی مردان تبدیل به مُد شده بود و آنان از این طریق می‌خواستند مردانگی خود را به نمایش بگذارند.
با توجه به اینکه این نمایشگاه موضوع چادر را صرف‌نظر از جنیست، جغرافیا، دین و فرهنگ به تصویر می‌کشد، این پرسش شکل می‌گیرد که آیا می‌توان به چادر به مثابه یک پوشش جهانی نگاه کرد؟ اشتاینمان معتقد است که نمی توان به این پرسش پاسخ ساده و واحدی داد.
او تنها به گفتن این موضوع بسنده می‌کند: «سر نیز مثل هر بخش دیگر از پیکر انسان موضوع پوشش و آرایش بوده و این موضوع در همه زمان‌ها و در بین همه فرهنگ‌ها مشترک بوده است.»
nka, rsh (DW-Farsi)