بی ثباتی در پاکستان چه پیامدهایی برای منطقه خواهد داشت؟

شهباز شریف سیاست مدار کهنه کار برادر یک نخست وزیر »بدنام« سابق است. او روز دوشنبه سوگند یاد کرد تا اداره دولت ائتلافی متشکل از احزاب متفاوت از چپ تا رادیکال مذهبی را به عهده بگیرد. حکومت کردن بر احزابی که باهم پیشینه رقابت دارند، آسان نخواهد بود.

شریف جاگزین عمران خان، ستاره محبوب کریکت شد. خان که یک سیاست مدار محافظه کار اسلام گرا بود، پس از کشمکش هایی که کار را به دادگاه عالی پاکستان کشید، بالاخره با رأی عدم اعتماد برکنار شد.

یک نگاه به آنچه اتفاق افتاد و آنچه ممکن در پیش باشد:

چه چیزی سبب تغییر شد؟

در۳ اپریل، خان با انحلال پارلمان و تقاضای برگزاری انتخابات زودهنگام، خواست اپوزیسیون برای رای عدم اعتماد را دور زد. اپوزیسیون که خان را به سوء مدیریت سیاسی متهم می کند، به دادگاه عالی شکایت کرد. این حرکت خان غیرقانونی عنوان شده و رأی عدم اعتماد بلاخره سبب برکناری او شد. 

خان واشنگتن را به تبانی با رقیبانش برای برکناری او به دلیل »سیاست های مستقل خارجی اش«، متهم کرده است. اما وزارت خارجه امریکا هرگونه مداخله را رد کرده است. 

تاکنون تغییر در حکومت ممکن برای ایالات متحده خبر خوبی باشد، زیرا خروج پر هرج و مرج از کشور همسایه افغانستان پس از تسلط طالبان، سبب شده تا این کشور به متحدان منطقه ای نیاز داشته باشد.

چه کسی اکنون حکومت تشکیل می دهد؟

حکومت جدید، ائتلافی از أحزاب نامتجانس است که قبلا به شدت باهم مخالف بودند.

بزرگترین آن ها حزب مسلم لیگ شریف و حزب مردم پاکستان اند که توسط پسر و شوهر بینظیر بوتو، نخست وزیر مقتول پیشین رهبری می شود. هردو حزب خانواگی هستند و تسلط خانواده هیچ چالشی [برای تغییر در] رهبری را اجازه نمی دهند. 

سومین شریک بزرگ، جمعیت علمای پاکستان یا مجمع علما است که طرفدار طالبان و رادیکال می باشد. مدارس دینی این حزب در امتداد شمال غرب در نزدیکی مرز با افغانستان گسترده است و این مدارس نیروی جنگی طالبان أفغان  و پاکستانی را تامین می کنند. رهبران جمعیت علمای پاکستان نیز تحت سلطه خانواده قرار دارد که توسط فضل الرحمان رهبری می شود. 

رهبران هرسه حزب متهم به فساد هستند. این شامل شریف نیز می شود، کسی که روز دوشنبه متهم به پولشویی شده بود. آن ها این اتهام ها را رد کرده و گفته اند که چنین اتهام هایی انگیزه سیاسی دارند.  

اعضای این أحزاب برای کنار زدن خان باهم متحد شدند، اما از نظر سیاسی اشتراکات اندکی باهم دارند، بجز آجندای تغییر قانون انتخابات و تنظیم مجدد حوزه های انتخابی تا شانس خود را در انتخابات آینده تقویت کنند. انتخاباتی که در تابستان ۲۰۲۳ برگزار خواهد شد. آنها همچنین در برابر برگشت دوباره خان باهم متحد شده اند؛ کسی که می خواهد سیاست خاندانی را در پاکستان پایان دهد. هیچ تضمینی وجود ندارد که آجندای مشترک این احزاب را در کنار هم نگهدارد.

با تظاهرات های سراسری روز یکشنبه که صدها هزار تن از طرفدارانش به راه انداخت، به نظر می رسد خان نیز جسورتر شده و خواهان انتخابات زودهنگام از طریق «قدرت خیابانی» شود. این ممکن است به خشونت منجر شود زیرا طرفداران او متشکل از نسل جوان و پر شور می باشد.

هرچند اپوزیسیون با به دلیل سوء مدیریت اقتصادی او را برکنار کرد، اما معلوم نیست که حکومت جدید راه حل آسانی برای آن داشته باشد. 

این تغییر چگونه بر سیاست ایالات متحده در پاکستان و افغانستان تاثیر می گذارد؟

هنگامی که پس از تسلط طالبان بر أفغانستان از خان پرسیده شد آیا پاکستان به ایالات متحده در زمینه حقوق ارضی کمک خواهد کرد، خان گفت: «اصلاً نه.» او گفت که کشورش تنها در «زمینه صلح همکاری خواهد کرد نه جنگ.« او از منتقدان سرسخت جنگ ایالات متحده علیه تروریسم پس از یازدهم سپتامبر بوده است.  

حدود ۸۰ هزار غیرنظامی پاکستانی در حملات جنگجویان طالبان پاکستانی جان شان را از دست دادند و براساس اظهارات خان، حدود ۵ هزار نیروی نظامی پاکستانی نیز کشته شدند.

با این حال پاکستان همواره متهم به داشتن رابطه با گروه های تروریستی شده است. اسامه بن لادن رهبر القاعده در سال ۲۰۱۱ زمانی کشته شد که در پاکستان پنهان شده بود.

خان هرگونه دسترسی ایالات متحده به خاک پاکستان و یا حریم هوایی آن کشور برای حمله بر اهداف  داعش در افغانستان را رد کرده بود. ایالات متحده می خواست که پس از خروج نیروهایش از افغانستان از خاک پاکستان اوضاع در افغانستان را در نظارت داشته باشد.

جوبایدن رئیس جمهور ایالات متحده امریکا پس از آن که خان به عنوان نخست وزیر انتخاب شد، هیچ گاهی با او مکالمه تیلفونی نداشته است؛ چیزی که به تئوری های توطئه در باره فاصله بین اسلام آباد و واشنگتن اعتبار می دهد. خان گفته که ایالات متحده خواهان یک پاکستان «فرمان بردار» بوده و با روابط گرم این کشور با چین و روسیه مخالفت کرده است.

دولت خان بسیار زیاد تلاش کرد تا جهان با حاکمان جدید افغانستان یعنی طالبان بیشتر تعامل کند و در برابر تلاش های ایالات متحده برای مجازات این گروه مقاومت کرد. خان از منتقدان شدیداً جدی تصمیم جوبایدن برای اختصاص دادن ۳.۵ میلیارد دالر دارایی های أفغانستان برای خانواده های قربانیان یازدهم سپتامبر بود.

او برخی از رفتارهای سخت گیرانه طالبان مانند مسدود کردن مکتب های دخترانه بالاتر از صنف ششم را به سنت و فرهنگ توجیه کرد. این خشم بسیاری ها را حتی در داخل أفغانستان برانگیخت.

واشنگتن احتمالاً شریکان مایل و همفکر بیشتری در حکومت جدید برای تعامل با طالبان افغانستان، پیدا خواهد کرد.

طارق فرهادی تحلیلگر مسایل سیاسی می گوید حکومت جدید در پاکستان سبب فشار بیشتر جهان بر طالبان خواهد شد: «چون حکومت جدید با امریکا نزدیک است، امکان مذاکره با پاکستانی ها برای وارد کردن فشار بر طالبان وجود دارد تا خود را با قوانین بین المللی عیار سازد. احتمال دوم این است که ممکن است طیاره های بی سرنشین امریکا از پاکستان به طرف افغانستان بیاید.»

احمد سعیدی سفیر پیشین افغانستان در پاکستان اما به این نظر است که حکومت جدید پاکستان بیشتر مصروف بهبود اوضاع در داخل پاکستان می شود: «پاکستان به داد افغانستان نخواهد رسید. بعد از این سیاست طالب نوازی به طاق نسیان سپرده خواهد شد.»

چه چالش های اقتصادی در پیش است؟

اپوزیسیون گفته که خان به دلیل تورم و قیمت بلند انرژی در مدیریت درست اقتصاد ناکم شده است.

او ماه گذشته تلاش کرد تا قیمت گاز را ۱۰ روپیه پاکستانی (معادن چند سنت امریکایی) کاهش دهد، اما تقریباً مشخص است که جانشینان او این قیمت را دوباره افزایش خواهند داد. پاکستان نیز یکی از وارد کنندگان نفت و گاز از روسیه که در حال جنگ در اوکرایین است، می باشد.

خانواده صدراعظم جدید یکی از بزرگترین تجارت خانه های پاکستان را که قند و فولاد را در اختیار دارد، کنترول می کند. برنده شدن شریف روپیه پاکستانی را در برابر دالر از ۸۶ به ۸۲ تقویت کرد و بازار تبادل ارز در کراچی سود اندکی به دست آورد.

دولت خان در سطح بین المللی به دلیل مدیریت همه گیری کرونا با «قرنطین هوشمند» مورد تحسین قرار گرفت زیرا در نتیجه صنعت ساختمانی که زمینه کار را برای فقیرترین ها فراهم می کند، محفوظ ماند. شهرت او در مبارزه با فساد پاکستانی هایی را که در خارج بودند تشویق کرد تا مبلغ ۲۹.۴ میلیارد دالر در سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به کشورشان بفرستند. این مقدار قرار است در سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ به ۳۱ میلیارد دالر افزایش یابد.

اما آینده اقتصادی هنوز تاریک به نظر می رسد: بانک انکشاف اسلامی انتظار دارد تولید ناخالص پاکستان از ۵.۶ درصد در سال گذشته به ۴ درصد کاهش یابد و انتظار می رود که تورم از ۸.۹ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۱۱ درصد در سال جاری افزایش یابد. 

Hs/na (AP)