افغان‌ها به ایران و ترکیه: مولانا از شما نیست!
۱۳۹۵ تیر ۱۰, پنجشنبه
تهران و انقره در ماه می خواستند که آثار جلال الدین محمد بلخی رومی را به عنوان میراث فرهنگی مشترک شان ثبت "حافظه جهانی یونسکو" کنند.
برنامه "حافظه جهانی یونسکو" در سال ۱۹۹۷ برای حافظت از مدارک تاریخی جهان به شمول آرشیف‌ها، مراسلات و کتیبه‌ها به ویژه در مناطق منازعه زده ایجاد شد.
اما حکومت افغانستان از اقدام مشترک ایران و ترکیه انتقاد کرده است و نگرانی‌اصلی‌اش در مورد مثنوی معنوی است که در برگیرنده ۲۵۶۰۰ بیت بوده و یکی از تاثیرگذارترین آثار در ادبیات پارسی است.
این اثر مولانا جلال الدین بلخی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در ایالات متحده امریکاست و به بیش از ۲۳ زبان دنیا ترجمه شده است. هالیوود در نظر دارد که بیوگرافی رومی را فیلم بسازد که آن هم بعد از آن که شایعه شد لیوناردو دیکاپریو نقش مولوی را بازی می‌کرد، جنجال برانگیز گردید.
وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان تاکید می‌کند که این شاعر و فیلسوف «در بلخ افغانستان زاده شد و به ما افتخار بخشید.» هارون حکیمی، سخنگوی این وزارت به فرانس پرس گفت که یونسکو «هیچ زمانی از ما راجع به این پیشنهاد چیزی نپرسیده بود.»
حکیمی اعتراف می‌کند که افغانستان باید پیش از دیگر کشورها برای ثبت مثنوی معنوی در "حافظه جهانی یونسکو" اقدام می‌کرد و حالا تلاش می‌کند یونسکو را متقاعد سازد که افغانستان ادعای بهتری به تعلق داشتن این شاعر به کشور خود دارد.
افغان‌ها که در مکتب ابتداییه شعر می‌آموزند، رومی را به نام "مولانا جلال الدین محمد بلخی" و یا صرفاً "بلخی" می‌شناسند. بسیاری محققان موافق اند که رومی در سال ۱۲۰۷ میلادی در بلخ افغانستان متولد شده بود، هرچند که این مساله مورد بحث قرار دارد. تعدادی می‌گویند که او در منطقه مرزی‌ای متولد شده بود که آن نیز بلخ نامیده می‌شود و در تاجیکستان امروزی موقعیت دارد.
امروز شهر بلخ افغانستان یک ولایت است، اما در آن زمان پایتخت باستانی دینی و مرکز بودیسم و ادبیات پارسی بود که توسط چنگیز خان و قبایل مغول‌اش در ۱۲۲۱ به یغما رفت.
رومی جوان با خانواده‌اش به ترکیه فرار کرد و بخش زیاد زندگی‌اش را آنجا گذراند. او در سال ۱۲۷۳ میلادی در شهر قونیه وفات کرد. آنجا بود که فرزندش برای جاودانه ساختن آثار پدرش "طریقت مولویه" را بنیان گذاشت.
اما برای افغان‌ها، مولانا فرزند این کشور است و از خانه‌ای در بلخ دیدار می‌کنند که معتقدند مولانا در آن متولد شده است.
عطا محمد نور، والی قدرتمند بلخ از نماینده افغانستان در سازمان ملل متحد خواسته است که به این اقدام مشترک ایران و ترکیه مخالفت کند. او گفت: «با محدود کردن مولانا به دو کشور، ما نمی‌توانیم انصاف را در حق یک شخصیت جهانی حفظ کنیم که در سراسر جهان مورد احترام و ستایش قرار دارد.»
صادق عصیان، شاعر و استاد ادبیات در دانشگاه بلخ راجع به مولانا به فرانس پرس گفت: «او بخش مهم فرهنگ و هویت افغانستان نگریسته می‌شود.» به گفته او، اقدام به ثبت آثار مولانا تحت نام کشورهای دیگر یک "تحقیر" و حتی "تهدید" علیه افغانستان نگریسته می‌شود.
ریکاردو گراسی، نماینده یونسکو در افغانستان از "سراسیمگی" در این رابطه سخن گفت: «هر کشوری، نماینده‌ای یا فردی می‌تواند درخواستی خود را برای شامل ساختن در این برنامه (حافظه جهانی یونسکو) ارائه کند.»
او با اشاره به این انتقادها گفت: «اما این درخواست باید هنوز مورد ملاحظه قرار بگیرد.»
صالح محمد خلیق، رئیس اطلاعات و فرهنگ بلخ گفت که شامل ساختن آثار مولانا در این لیست بدون اشاره به افغانستان غیرقابل قبول است: «مولانا به افغانستان تعلق دارد.»
خلیق برنامه‌های بزرگی برای بلخ دارد، به ویژه بعد از این که شایعه شد دیکاپریو نقش مولانا را در فیلم زندگی‌نامه‌اش بازی می‌کند.
این شایعه تایید ناشده در رسانه‌های اجتماعی به سرعت دست به دست شد و این اتهام وارد شد که بازیکنان سفیدپوست نقش شخصیت‌های غیرسفیدپوست را بازی می‌کنند.
یکی از کاربران تویتر نوشت: «برای هالیوود بسیار ساده است که مسلمان‌ها را برای بازی در نقش یک تروریست پیدا کنند، اما آیا نمی‌توانند یک مسلمان را برای بازی در نقش رومی پیدا کنند؟»
با وجود این، خلیق به این باور است که ساختن این فیلم یک فرصت است. او افزود: «ما می‌خواهیم که اینجا (زادگاه مولانا) به یک مکان سیاحتی تبدیل شود.»
یک تصویر بزرگ رومی قبلاً در یکی از دروازه های شهر مزارشریف نصب شده است از بازدیدکنندگان از ولایت بلخ استقبال می‌کند. اما خانه کودکی او در زمان‌های مختلف به غارت رفته و دیوارهای گلی آن تخریب شده است.
رئیس جمهور اشرف غنی که در اواسط ماه جون میزبان مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه ترکیه بود، در یک اعلامیه دیپلوماتیک گفت که رومی «افتخار مشترک دو کشور است.»
در این اعلامیه بدون اشاره‌ای به ایران، آمده است که افغانستان آماده است آثار رومی به عنوان «میراث‌مشترک ترکیه و افغانستان» ثبت شود.
در سال ۲۰۰۷ افغانستان، ایران و ترکیه به مناسبت هشت صدمین سالروز تولد مولانا با یونسکو گردهم آمدند. اما رهگشای این که رومی خود را متعلق به کدام کشور می‌دانست، در آثار او نهفته است.
یونسکو در آن سال با ضرب زدن مدالی به نام مولانا بیت مشهور او با این محتوا را نقل قول کرده بود که «من میان خویش و بیگانه فرق قایل نیستم.»