چرا غیبت می‌کنیم؟

من یک زمان همکاری داشتم که هربار و در هر فرصتی که پیش می آمد، سرش را نزدیک می کرد و صدایش را پایین می آورد تا در مورد فردی صحبت کند که همان لحظه اتاق را ترک کرده بود. او یک فرد بد دهن بود که نظیرش همه جا پیدا می شود. هر بار که این همکار سابق مرا برای بدگویی به سوی خود می خواند، احساس بسیار ناخوشایندی به من دست می داد.

اما حقیقت این است که من هم این کار را می کنم و راجع به انسان هایی حرف می زنم که در آن لحظه همانجا حضور ندارند.

دانشمندان فکر می کنند که ۶۵ تا ۹۰ درصد از همه گفتگوهای روزمره ما بر مدار انسان هایی می چرخد که در نزد ما حضور ندارند. پژوهشگران با انجام یک کار تحقیقاتی به این نتیجه رسیدند: «علاقه انسان ها به غیبت با علاقه آن ها به سکس و غذا در رقابت است».

اما شمار افرادی که حاضرند به غیبت کردن اقرار کنند، بسیار اندک است. در بیشتر جوامع غیبت کردن کار غیراخلاقی به شمار می آید.

در یک کار تحقیقاتی با عنوان «چرا انسان غیبت می کند» آمده است: «از غیبت و بدگویی اغلب به عنوان رفتاری خودخواهانه یاد می شود و تصور می شود که غیبت کنندگان می خواهند با این کار بر افکار دیگران تاثیر بگذارند و با نیت بدخواهانه بر آن ها اعمال نفوذ کنند».

غیبت کردن، راهی برای هشدار دادن به دیگران

اما برخی دانشمندان می گویند پشت سر دیگران حرف زدن آنقدرها هم بد نیست. غیبت کردن نه تنها انسانی است، بلکه بسیار منطقی است. یان انگل من، روانشناسی که در دانشگاه برکلی کالیفرنیا راجع به این موضوع تحقیق می کند، گفت: «با غیبت یاد می گیریم که چه کسی به طور بالقوه می تواند یک شریک و همکار خوب باشد و از چه کسی باید خودمان را دور نگه داریم.»

در گذشته های بسیار دور و در مراحل تکامل بشری، این مساله که چه کسی در جامعه پذیرفته می شود و چه کسی به آن راه نمی یابد، مساله مرگ و زندگی بود. مردم باید راجع به خیانتکاران، فریبکاران و افراد خودخواه به یکدیگر هشدار می دادند تا بتوانند خطرات مختلف را از خود و گروه شان دور نگه دارند.

غیبت و بدگویی که از نظر همگان غیراخلاقی است به ما کمک می کند تا راجع به پذیرش افراد در گروه مان تصمیم بگیریم. براساس یک کار تحقیقاتی که توسط انگل من انجام شده است، حتی کودکان خوردسال نیز نسبت به همبازی های خودخواهی که نمی خواهند سامان های بازی شان را بادیگران تقسیم کنند، هشدار می دهند.

درست رفتار کن، اگر نه پشت سرت حرف می زنم!

بدگویی نه فقط به این کمک می کند که بد و خوب را از یکدیگر جدا کرده و به این ترتیب برای گروه مان اعضای مناسبی را انتخاب کنیم، بلکه در میان اعضای یک گروه هم صمیمیت ایجاد می کند. با غیبت کردن ارتباطات اجتماعی میان بدگویانی که سرهایشان را به هم نزدیک کرده و پچ پچ می کنند، تقویت می شود. 

اما فراموش نکنیم که اعضای یک گروه هم در مورد یکدیگر غیبت می کنند. این کار واقعا غیراخلاقی است، مگر نه؟ محققان به این سوال پاسخ منفی می دهند. کسی که به قصد کسب نفع و سود شخصی از قواعد حاکم بر یک گروه تخطی کند، باید فکر این را هم بکند که دیگران پشت سرش حرف می زنند.

ترس از این که به موضوع دوره بعدی غیبت دوستان و آشنایانمان تبدیل شویم، باعث می شود که مراقب رفتارمان باشیم. زیرا اگر کسی از میان یک گروه قواعد و قوانین را زیرپا بگذارد، ممکن است که بیرون رانده شود، چون همکاری نکرده است. 

غیبت دلایل بسیار دارد

پس به این ترتیب می توان گفت که غیبت به نفع جوامع انسانی است و دلایل منطقی در پشت آن نهفته است؟ نه، قضیه به همین سادگی نیست. 

به عقیده دانشمندان دلایل بسیاری وجود دارد که باعث می شود انسان ها به غیبت کردن روی بیاورند. افزون بر تبادل اطلاعات مفید می توانیم به این وسیله بر دیگران نفوذ داشته باشیم.

زیرا وقتی از شخص سومی صحبت می کنیم، نظر هم صحبت مان راجع به فرد غایب بر ما تاثیر می گذارد. اگر او راجع به این فرد بدگویی کند، پس نفوذ منفی بر ما می گذارد. پیشداوری ها، شایعات تا موبینگ (آزار روحی) می تواند پیامد آن باشد. پس تعجبی ندارد که همه از غیبت به بدی یاد می کنند.  

البته بیشتر انسان ها نیت بدی ندارند. یکی از دلایل دیگر علاقه ما انسان ها به غیبت کردن، احساس خوبی است که از این کار به ما دست می دهد. محققان هالندی می نویسند که با تبادل جدیدترین اخبار راجع به دیگران احساس خوشی می کنیم و با یکدیگر خوش می گذرانیم. 

بدگویی بکنید، اما نه راجع به من!

پس چرا همه بدگویی و غیبت را  بد می دانند؟ چرا فکر می کنیم کسانی که غیبت می کنند، می خواهند بر تصورات ما از شخص غایب تاثیر منفی بگذارند؟ یان انگل من می گوید: «شاید دوست نداریم که دیگران غیبت کنند، چون ممکن است که آن ها راجع به ما هم حرف بزنند. در این صورت کنترول آبرو و اسم و رسم مان از دستان ما خارج می شود».

آیا ما واقعا هراس داریم که قربانی بدگویان شویم و به این خاطر این اقدام را محکوم می کنیم؟ من به یاد می آورم که در مورد همکار بدگویم فکر می کردم: «اگر او راجع به دیگران اینگونه صحبت می کند، پس شاید همین که من از اتاق خارج شوم، پشت سر من هم بدگویی کند». 

شاید همین تصور بد باعث شد که من تا حد امکان سعی کردم به این همکار انگیزه ای برای غیبت کردن ندهم و به این ترتیب ماموریتی که غیبت و بدگویی در چارچوب روانشناسی تکاملی دارد، در مورد من به خوبی انجام شد.

یولیا ورگین/م. ا.