پیشرفت صنعت میلیون‌ها تن را بیکار خواهد کرد

کلاوس شواب، سازمانده همایش اقتصادی جهان در داووس می گوید: «ما در آغاز یک انقلاب قرار داریم که با آن نوعیت زندگانی، کار و برخورد مان با یکدیگر به طور بنیادی تغییر می خورد». سخن از نسل چهارم انقلاب صنعتی یا "صنعت 4.0" است، یعنی تولید کمپیوتری، کاملاً اتوماتیک (خودکار) و به همدیگر متصل ( شبکه بندی شده) که با گسترش فزاینده تکنولوژی به طور مثال از طریق روبات ها، در بخش خدماتی هم مطرح می باشد.

حتا اقتصاددان های لبرال نیز در این رابطه لحن جدی دارند. چنان که نتیجه نظرپرسی از مدیران 15 اقتصاد ملی نشان می دهد، آن ها به این نظر اند که "صنعت 4.0" تاثیرات منفی بر بازار کار دارد. از نگاه آن ها این تکنولوژی های جدید می تواند در پنج سال آینده تا هفت میلیون شغل را در کشورهای صنعتی از بین ببرد.

مطابق به این نظرپرسی که قرار است در چهار شنبه پیشرو در داووس ارائه شود، این امر تنها بر مشاغل و بست های کاری در فابریکه هایی که به طور کامل و گسترده اتوماتیک (خود کار) شده اند تاثیر نمی گذارد، بلکه این بار کارمندان دفترها و بخش کارمندان خدماتی را نیز متاثر می گرداند. مشاوران سرمایه گذاری، پرستاران و راننده های تاکسی همه با این تخنیک در رقابت قرار می گیرند. طبق این همه پرسی که در روزنامه آلمانی "فرانکفورتر الگماینه" انتشار یافته است، مشاغل جدید به خصوص در بخش کمپیوتر و کارشناسان تخنیک ایجاد می گردد. براساس این ارزیابی، تا پنج سال دیگر تکنولوژی حدود دو میلیون نفر را بیکار می کند.

مراحل بیکاری

چنین پیش بینی های بدبینانه نو نیستند. هر وقتی که جهان در معرض یک تغییر بنیادی در بخش فن آوری یا تکنولوژی قرار می گیرد، ترس از بیکاری توده یی افزایش می یابد. انتسو وبر، دانشمند "بنیاد تحقیق بازار کار و حرفه" در نورنبرگ می گوید که همواره با پیشرفت های زیاد خطرات جدید وجود می داشته باشند. از این جهت نگرانی ها قابل توجیه اند، اما «این اندیشه که ما اکنون کار مان را از دست می دهیم، بیشتر مایه پریشانی می گردد».

قبلاً با صنعتی شدن در قرن 18 نیز اقتصاددان ها روی تاثیرات آن بر بازار کار مباحثه می کردند. در آن زمان معرفی فن آوری های جدید (تکنولوژی) برای گسترش صنعت نساجی و همچنان در بخش زراعت واقعاً منجر به بیکاری به پیمانه وسیع شد. کارگران دستی و دهقانان دوباره به حیث کارگر روزمزد تحت شرایط بسیار خراب استثمار می شدند. وقتی که ماشین کارها را بردوش گرفت، فقط چانس حرفه های تخصصی افزایش یافت.

چنین گرایشی با "صنعت 4.0" نیز مطرح می باشد. بنابراین، از نگاه وبر دانشمند بنیاد تحقیق بازار کار و حرفه، کاریابی برای کسانی بیشتر دشوار می گردد که تخصص کاری اندک دارند. به گفته او «ما همچنان می بینیم که مشاغل کسانی نیز از بین می روند که دارای تخصص کاری متوسط اند». جهان کار مدرن قبل از همه در جستجوی فارغ التحصیلان دانشگاه هاست.

در چنین مراحل گذار نمی توان به جنبه های منفی استناد کرد. این دانشمند می گوید با پیشرفت تکنولوژی همواره چیزهای جدیدی مانند افزایش سرمایه گذاری به وجود می آیند و امکانات نوی پیدا می شوند . این چالش ها با کار آموزی پیشرفته پرسونل کاری چاره جویی می شود. کار هرگز از بین نمی رود، اما در پروسه تغییرات بنیادی پیوسته مراحل بیکاری های کوتاه مدت به وجود می آید. همچنان طبق یک پژوهش بنیاد تحقیق بازار کار و حرفه در اکتوبر سال 2015، در سال های آینده در آلمان حدود 60 هزار مشغله از بین می رود.

ثمرات چگونه توزیع گردند

بنا بر اظهار کارل بندیکت فری و مایکل اوسبورن دانشمندان ایالات متحده امریکا، حدود نصف مشاغل قابلیت آن را دارند که کمپیوتری گردند. اریک برینجولفسن از انستیتوت تکنولوژی ماساچوست قبلاً در باره گام بعدی اندیشیده است. او در کتابش به نام "عصر دوم ماشینی شدن" می نویسد که جامعه باید جداً روی این نکته بیاندیشد که توزیع رفاه موجود چگونه تنظیم گردد.

هیچ کس واقعاً تردید ندارد که "صنعت 4.0" می تواند به طور قابل ملاحظه ای پول بیشتر را به خزانه سرازیر کند، اما سوال صِرف در این است که برای کی؟ برینجولفسن پیشنهاد افزایش مالیات و یا درآمد اساسی را می کند. همچنان می تواند پیشنهاد دیگری مطرح باشد. اما از نظر این مولف تعیین کننده آن است که آیا مالکان این ماشین های پیچیده در برابر توزیع مجدد موفقانه مقاومت می کنند.

در حالی که این پیش بینی ها و پیشنهادها هنوز متعلق به آینده اند، اکنون دولت های ملی زمینه را فراهم می سازند تا از صنعت 4.0 غفلت نشود. طبق نظرپرسی داووس، آلمان نسبت به سایر کشورهای اروپایی از این تحولات بیشتر متاثر می گردد. وبر، از بنیاد تحقیق بازار کار و حرفه موضوع را طور دیگری می بیند. به باور او، اقتصاد آلمان می تواند از این مرحله صنعت سود زیادی ببرد. به ویژه با مهارتی که این کشور در تکنولوژی حسگر (سنسور) و ماشین سازی دارد می تواند جلوتر اقدام کند. اما در اینجا صرف در شبکه آوردن یا متصل ساختن سامان آلات مطرح نیست بلکه همچنان ارزیابی و تولید داده ها (داتا) به پیمانه زیاد نیز شامل می باشد.

از آنجایی که شرکت های ایالات متحد امریکا در این قسمت جلوتر اند، از نظر وبر دقیقاً در اینجا خطر بزرگی برای انقلاب آینده وجود دارد. از نظر وبر «این قدرت نیست که در برابر تهاجم بزرگ داده ها با نرمش برخورد کرد». او می گوید که از این جهت آلمان باید محتاط باشد که به عنوان ادامه میزکار طولانی صنعت اطلاعات تحت سلطه ایالات متحده امریکا تبدیل نشود. زیرا در این صورت می تواند در درازمدت از دست دادن مشغله و کار در آلمان بیشتر از آنچه باشد که در داووس پیش بینی شده است.