يادبودي از غبار، محمودي و اسماعيل بلخي

اين تعداد از روشنفکران و فرهنگيان که در فضاي باز بر سر مقبرههاي غبار، محمودي و سيد اسماعيل بلخي تجمع نموده بودند، اين سه شخصيت را الگوهايي تاريخ روشنفکري و مبارزهي سياسي در کشور دانستند.

مير غلام محمد غبار، تاريخ نگار مشهور و از مبارزين دورهي مشروطيت بوده است.

قسيم اخگر، تحليلگر و روزنامه نگار کشور گفت افغانستان در بحراني قرار دارد که از حدود صد سال به اين طرف وجود داشته است. به گفتهي اخگر، تلاشهاي غبار براي يافتن پاسخي به اين بحران بود.

قسيم اخگر گفت: "مسالهي اساسي پاسخ غبار به اين سوال اساسي است که چگونه ميشود ملت به وجود آيد، ملت شود. ملت مقولهي شدني است، نه ساختني، آنگونه که اربابان ما ميخواهند".

کتاب افغانستان در مسر تاريخ، بزرگترين اثر تاريخي افغانستان شمرده ميشود که توسط غبار نوشته شده و به گفتهي تحليلگران جلد دوم آن در زمان داوودخان به صورت مخفي نگاشته شده است.

قسم اخگر در مورد اين کتاب گفت: "اين کتاب يک کتاب تاريخ محض نيست، واقعه نگاري نيست. بلکه دادنامه و دادخواست مردمان مظلوم افغانستان عليه حاکميت رژيم فاشيستي ضد مردمي خاندان آل يحيي و محمد زاييها است که سهميه خاصي در حاکميت دارند".

غبار که در دورهي امان الله برعلاوهي نشر جريده ي ستاره افغان، در دولت نيز کار مينمود، اما بعدا دست از کار کردن با دولت کشيد و به تاريخ نگاري پرداخت.

سيف الدين سيحون، استاد دانشگاه کابل و ديگر سخنران اين جلسه گفت: "من معتقد هستم که يک نسلي که غبار و محمودي الگوها و مدلهاي بيشک برجستهي اينها بودند، براي خردورزي و عقلاني کردن سياست و مشروع کردن سياست و مشروع کردن سياست (کار ميکرند)، خوشبختانه با رويکرد کاملاً مدني و مدرن، بر پايهي دموکراسي، بر پايهي ارزشها و سامانههاي کاملاً معاصر، بر مبناي تفکيک قوا".

هرچند مبارزات غبار و ياراناش در مشروطيتخواهي و مبارزهي سياسي نقطهعطفي در تاريخ کشور است، اما به گفتهي آگاهان با گذشت دههها، اکنون جريان و يا حرکتي که تداوم جنبش و حرکتي باشد که غبار شروع کرده بود، به چشم نميخورد.

عباس فراسو، يکي از نويسندگان جوان کشور به اين باور است که بايد نسبت نسل امروز با جريان مشروطيتي که غبار از مبارزان آن بوده، در قالب يک گفتمان روشن گردد.

عباس فراسو ميگويد: "آنچه که مسلم است در بعد نوگرايي سياسي در افغانستان و غبار هم به عنوان يک نمايندهي آن جريان، اين است که در چشماندازي که آن نسل ترسيم ميکرد يا دنبال ميکرد، دموکراسي خواهي يا آزادي خواهي، مبارزه با ستم و خاندانبازيهاي ميراثي در افغانستان و غيرانساني کردن قدرت و سياست و وحشي کردن قدرت (بود)".

از هفت سال به اين سو تعدادي از نويسندگان و روشنفکران به عنوان يک سنت در روز سوم عيد قربان بر سر مقبرهي غبار، محمودي، و سيد اسماعيل بلخي جمع ميشوند و از اين سه شخصيت مبارز سياسي در تاريخ کشور، تجليل ميکنند.

داکتر سيد عسکر موسوي ميگويد غبار، محمودي و بلخي، نمايندگان و رهبران سه جريان سياسي در کشور بودند که مبارزه با استبداد حاکم، محور مبارزهي هر سه شخصيت را تشکيل ميداد.

هرچند غبار و محمودي مبارزهي سياسي شان را دوام دادند و از کوشش دست برنداشتند، و شهيد سيد اسماعيل بلخي نيز با رويکرد روشنگري ديني به اصلاح و مبارزه پرداخت، اما سوال اين است که چرا اين جنبشها و حرکتها تداوم نيافت.

داکتر موسوي ميگويد: "بعد از، ازبين رفتن اينها و تسلط ديکتاتوري نادرخاني، يک گسيختگي بسيار طولاني به وجود آمد و اين گسيختگي باعث شد که اين آدمها و خيلي ريشههاي قبل از اينها که بر ميگردد به کنفرانسهاي ليسه حبيبيه، اينها کاملاً از ذهنها زدوده شود".

غلام محمد غبار که برعلاوهي دو جلد کتاب افغانستان در مسير تاريخ، مقالات زيادي را به نشر رسانده، در شانزدهم دلو سال 1356 ديده از جهان گشود.

مراسم بر سر مقبرههاي غلام محمد غبار و داکتر عبدالرحمن در شهداي صالحين شروع شد و بر سر مقبرهي سيد اسماعيل بلخي واقع در افشار، خاتمه يافت.

عارف فرهمند، کابل

ویراستار: یاسر