هابرماس، اندیشمند پیشگام و استثنایی

موضوعاتی که هابرماس از نگاه علمی و در سطح عامه از آن بحث کرده است، هربار تازگی داشته اند. مثلاً فن آوری ژن ها، دین و یا مهاجران که همه در یک جامعه مدرن نقشی بازی می کنند. از نگاه هابرماس، بلافاصله باید پیش شرط هایی به وجود آیند تا فرهنگ های مختلف به وسیله آن بتوانند با همدیگر زندگی کنند. برای هابرماس تغییر مهمترین ویژگی یک جامعه مدرن کارساز می باشد.

شخصیت استثنایی مثبت

زندگی هابرماس نیز مانند تاثیر افکارش بر جامعه، چند سویه می باشد. هابرماس که اکنون 83 سال دارد، در سال 1929 در شهر دوسلدورف آلمان به دنیا آمد. در گوتینگن، زوریخ و بن، فلسفه، روان شناسی، زبان آلمانی و اقتصاد تحصیل کرد. با پایان تحصیلات اش به حیث خبرنگار آزاد کار نمود. در سال 1956 به حیث دستیار تحقیقاتی در بیناد پژوهش های اجتماعی فرانکفورت ام ماین شروع به کار کرد. چند سال بعدتر پروفیسور فلسفه و جامعه شناسی شد.

هابرماس یک اندیشمند خردگرای انتقادی است. با این هم اندیشه های او هرگز در لابلای آثار علمی اش محبوس نمی مانند. تلاش های علمی جدیدش پیوسته نظرها را به خود جلب می کنند. از جمله او با انتقاد از طرز برخورد افکار عامه نسبت به گذشته آلمان، به اصطلاح یک مناقشه تاریخی دوامدار را برانگیخت. روز جمعه (14 دسمبر) هابرماس به خاطر کارهایش در زندگی، جایزه هاینه را در دوسلدورف دریافت کرد. این نخستین جایزه و اعزاز نیست که او به آن دست می یابد.

هیأت داوران اعطای جایزه به خاطر تلاش های خستگی ناپذیری که هابرماس تا امروز برای آلمان مبتنی بر دموکراسی و کوشش برای دامن زدن مباحث اجتماعی- سیاسی در اروپا انجام داده است، او را مهمترین اندیشمند معاصر در جهان خوانده است. پروفیسور اکزل هونت از بنیاد پژوهش های اجتماعی فرانکفورت ام ماین که قبلاً دستیار علمی هابرماس بوده است، می گوید این دانشمند برایش یک شخصیت استثنایی مثبت است. هونت می افزاید: «هابرماس از نگاه علمی یک انسان حرفه یی بود و در عین زمان به مثابه یک روشنفکر در بین عامه مردم حضور داشت. این امر به وی ویژگی خاصی می بخشد».

گسترش افق های دید

نظریات هابرماس در همان جوانی اش از نگاه علمی به رسمیت شناخته شده بودند و در سطح جهانی گفتمان هایی را برانگیختند. او خود را به مکتب فرانکفورت منسوب می داند که عبارت از یک گروه فیلسوفان و دانشمندان علوم مختلف اند که بنیان گذاران تیوری انتقادی شمرده می شوند. فیلسوف ها و دانشمندانی مانند تیودور ادورنو، ماکس هورکهایمر و هربرت مارکوزه روابط سرمایه داری را در جامعه به تحلیل گرفته و اثرات آن را بر علوم مطالعه می کنند. هابرماس به تیوری های اجتماعی مکتب فرانکفورت پیوست و آن را بیشتر توسعه داد. او از تیوری انتقادی دفاع کرد، اما توصیه نمود که نسبت به خود این تیوری نیز باید برخورد انتقادی صورت گیرد. هونت می گوید: «این اساس فکری جدید نفوذ معتنابهی بر علوم داشت». هابرماس پیوسته یک گام جلوتر می رفت. تغییر ساختارهای اجتماعی، شگوفایی آزاد فرد و گسترش افق های دید در تیوری های او به طور خاصی مهم اند.

توشه فکری برای آینده نگری

هابرماس تا امروز نفوذ بزرگی در مباحث اجتماعی در افکار عامه اعمال کرده است. چنان که در سال 2003 او با شدت علیه لشکرکشی ایالات متحده امریکا در عراق اعتراض کرد و انتقاد نمود که اقتصاد، پیوسته جامعه را دچار از هم پاشیدگی می سازد. اخیراً وی به بحران یورو پرداخت و خواستار تعمیق اتحاد اروپایی شد.

امروز هابرماس با کمک هایی که مباحث سیاسی نموده است، از مشهورترین فلاسفه آلمان و جهان شمرده می شود. او جامعه را انتقاد و تحلیل می کند، ساختارهای سفت را از هم می گشاید و توشه فکری آینده نگرانه جدیدی فراهم می سازد. یک جامعه هرگز نخواهد توانست به طور کامل کارساز باشد، مگر این که برایش مهم باشد که خود را بیشتر توسعه بدهد و تغییر کند. هابرماس همچنان در نقش یک منفذ عمل کرده است تا میکانیسم یا سازوکارهای جامعه دوباره برانگیخته شوند و افق های دید انسان ها توسعه یابند.