موفقیت های دلگرم کننده در بخش آموزشی و تحصیلی افغانستان

الکساندر کوپفر، مسئول موسسه مبادلات آکادمیک آلمان «دی ای ای دی» در وزارت تحصیلات عالی افغانستان، درباره دست آوردهای دوازده سال گذشته می گوید: «در سال 2001، در افغانستان چهار هزار دانشجو وجود داشتند که در میان آن ها یک زن هم نبود. اکنون در 26 دانشگاه دولتی کشور بیش از 80 هزار دانشجو به تحصیل مشغول هستند. این در طول یک دهه پیشرفت بسیار چشمگیری است». در حال حاضر 20 درصد از دانشجویان و استادان در بخش تحصیلات عالی افغانستان زن هستند. این آمار نیز در مقایسه با سال 2001 نشانگر یک موفقیت بزرگ می باشد.

الکساندر کوپفر توقع های بسیار بالا از سرعت تغییر و تحول در افغانستان را نا به جا می داند. به عقیده او، در حال حاضر در افغانستان تغییرات بنیادی تاریخی و اجتماعی جریان دارد که از لحاظ عمق و سرعت صرف با انقلاب صنعتی در اروپا قابل مقایسه است: «این انتظار که افغانستان در فقط چند سال، از لحاظ رشد و پیشرفت به اروپا برسد، کاملا بی معنی است. این مسیر را باید چندین نسل پشت سر بگذارند».

راه افغانستان در ده سال آینده

کوپفر، از موسسه «دی ای ای دی» از اهدافی در زمینه تحصیلات عالی سخن می زند که به عقیده او واقع بینانه هستند و امکان دست یابی به آن ها در ده سال آینده وجود دارد: «در بخش آموزش و تحصیل که ما همچنان جهت توسعه آن تلاش می کنیم، امکان ایجاد سیستم های کارآمد دوره لیسانس و ماستری وجود دارد. ما به این منظور به استادانی نیاز داریم که دارای مدارک ماستری و دکترا باشند. طی ده سال آینده می توان این هدف را تا اندازه زیادی تحقق بخشید».

موسسه مبادلات آکادمیک آلمان تا به حال از تحصیل سه هزار شهروند افغان در دوره های تحصیلی متفاوت حمایت کرده است. افزون بر این، سه هزار فرد اکادمیک افغان در دوره های یادگیری پیشرفته مثلا در بخش فن آوری اطلاعاتی که از سوی این موسسه عرضه شده، آموزش دیده اند. عظیم نوربخش، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی افغانستان به دویچه وله گفت: «افغانستان در 12 سال گذشته با کمک کشور دوست آلمان، در بخش تحصیلی به موفقیت هایی زیادی دست یافته است». نوربخش امیدوار است که در آینده شمار بیشتری از دانشجویان افغان امکان گرفتن مدرک دکترا در آلمان را داشته باشند تا بتوانند در وطن شان به عنوان استاد دانشگاه مشغول به کار شوند.

این ایده ای است که موسسه مبادلات آکادمیک آلمان نیز از آن استقبال می کند. الکساندر کوپفر در این ارتباط می گوید: «ما می خواهیم شمار بورسیه های تحصیلی ماستری و دکترا را افزایش دهیم...». آلمان در این زمینه به نیازهای افغانستان در بخش تحصیلات عالی و در بخش اقتصادی این کشور توجه می کند. الکساندر کوپفر می گوید که آن ها در مورد انتخاب رشته های تخصصی با شرکای افغان و دانشگاه های آلمانی فعال در این زمینه، رایزنی می کنند: «ما بازارهای کار را در نظر داریم و سعی داریم شرکت های فعال در مناطق مختلف افغانستان را نیز وارد این بحث و گفتگوها کنیم».

کمبود امکانات تحصیلی در دانشگاه ها

به نظر نمی آید اهدافی که کوپفر از آن ها سخن می زند، در کوتاه مدت تحقق پذیر باشند. عرضه امکانات تحصیلی از راه دور نیز جزو یکی از برنامه هایی است که موسسه «دی ای ای دی» قصد دارد در درازمدت در افغانستان به اجرا درآورد. الکساندر کوپفر، کارشناس تحصیلات عالی در افغانستان می گوید که مسئولان آلمانی در این زمینه با شریکان افغان در حال گفتگو هستند. به گفته آقای کوپفر دانشگاه بوخوم آلمان برای کاربران افغان «محوطه دانشگاهی انترنتی» ایجاد کرده است. او امیدوار است که متقاضیان تحصیلات دانشگاهی در افغانستان نسبت به عرضه امکانات تحصیلی دیگر علاقه نشان دهند و هجوم داوطلبان شرکت در کانکور کاهش یابد، چرا که دانشگاه های افغانستان توانایی جذب انبوه متقاضیان را ندارند. در سال 2012، از 140 هزار داوطلب شرکت در امتحان کانکور در افغانستان، صرف 41 هزار جذب شدند.

تقریبا 50 درصد از مردم افغانستان 15 سال و یا کمتر از آن سن دارند. به نظر کوپفر «شمار فارغ التحصیلان از مکاتب که به دانشگاه های افغانستان هجوم می آورند، مشکل بسیار بزرگی است. این وضعیت را می توان با سیلابی مقایسه کرد که پیوسته افزایش می یابد و سرانجام لبریز می شود. ما باید آمادگی لازم برای مواجهه با چنین وضعیتی را داشته باشیم». به گفته این کارشناس آلمانی فشار بر دانشگاه های افغانستان سال به سال بیشتر می شود و مسئولان مربوط حتی «با بهترین تجهیزات نیز» نمی توانند بر این سیلاب غلبه کنند.

نیاز عاجل به آموزش حرفه یی

به نظر الکساندر کوپفر این مشکل در درازمدت فقط هنگامی حل می شود که برخی از ارزش های اجتماعی در افغانستان تغییر کنند. در غیر این صورت در آینده برای شمار زیادی از فارغ التحصیلان دانشگاهی در این کشور زمینه کار وجود نخواهد داشت و بسیاری از متقاضیان تحصیلات عالی با دلسردی پشت درهای بسته دانشگاه ها خواهند ماند. او می گوید در افغانستان «شغل های مشخصی وجود دارد که از وجهه اجتماعی بالایی برخوردار هستند و همه می خواهند در این شغل ها آموزش ببینند». کوپفر این وضعیت را با آلمان مقایسه می کند و می گوید، به طور مثال در آلمان تقاضا برای تحصیل در رشته طب بسیار بالا است، ولی هیچکس نمی خواهد به حیث نرس برای افراد سالمند و ناتوان آموزش ببیند. در این جا است که به گفته این کارشناس آلمانی با توجه به «کمبود شدید نیروی متخصص در افغانستان»، مساله آموزش حرفه یی مطرح می شود.

در آلمان سیستم آموزش حرفه یی بر دو ستون بنا نهاده شده است: آموزش عملی در کارخانه یا کارگاه و آموزش نظری در مکتب های حرفه یی. این رایج ترین نوع آموزش در آلمان است. جوانان کارآموز معمولا دو تا سه و نیم سال تحصیل می کنند و بعد مدرک لازم برای کار در شغلی را که در آن آموزش دیده اند، به دست می آورند. طی این دوره زمانی، کارآموز هفته ای سه یا چهار روز در محیط کار عملی مثلا در یک ورکشاپ ترمیم موتر، در سالون یک آرایشگاه و یا در دفتر یک وکیل کارآموزی می کند و دیگر روزهای هفته را در مکتب حرفه یی درس می خواند.

در بخش آموزش شغلی در افغانستان، «انجمن آلمان برای همکاری بین المللی» موسوم به «گیز» مسئول می باشد. «گیز» یک سازمان دولتی همکاری توسعه یی حکومت آلمان است. آقای گوستاف رایر که به حیث کارشناس این سازمان در کابل فعالیت می کند، با همکارش از موسسه «دی ای ای دی» در زمینه روند پیشرفت در افغانستان و این که هنوز باید کارهای بسیاری انجام شود، موافق است و در مورد کسب موفقیت های بیشتر در این کشور اظهار خوشبینی می کند.

طرح ریزی در درازمدت مهم است

گوستاف رایر مانند همکارش از موسسه «د ای ای دی» آلمان طرفدار طرح ریزی درازمدت در افغانستان می باشد. او می گوید: «20 تا 30 سال طول می کشد، تا این که سیستم آموزش حرفه یی در تمام کشور رواج یابد. افغانستان در حال پیشروی در این مسیر می باشد و من این جا شاهد این روند هستم». هر سال در افغانستان 300 تا 500 معلم جدید جهت تدریس در مکاتب آموزش حرفه یی استخدام می شوند. این معلم ها از سال 2012 بدین سو در مراکز آموزشی «گیز» در کابل و مزارشریف دوره های لازم را می گذرانند.

اما نیاز افغانستان به مراکز آموزشی حرفه یی عظیم است: از حدود 1.7 میلیون نوجوان در سنین 15 تا 19 سال، فقط 70 هزار تن به چنین امکاناتی دسترسی دارند. به عقیده گوستاف رایر این آمار به هیچ وجه ناامید کننده نیست: «اقتصاد غیررسمی در افغانستان بسیار جالب است. در این کشور یک نوع سیستم آموزش حرفه یی وجود دارد که با آلمان قرن نوزدهم قابل مقایسه می باشد». این کارشناس آلمانی اقتصاد افغانستان را سرزنده و شکوفا می بیند. رایر می گوید که «گیز» می خواهد برپایه این ساختارهای موجود در افغانستان، سیستم آموزش شغلی را تکامل بخشد تا در درازمدت نوع مدرن آن در کشور نهادینه شود.

دلیلی برای بدبینی وجود ندارد

در پایان سال روان میلادی بیشتر نیروهای خارجی از افغانستان خارج می شوند. بسیاری از مردم و کارشناسان امور افغانستان از وخامت اوضاع امنیتی و برگشت احتمالی این کشور به زمان طالبان هراس دارند. با در نظرداشت این مسایل، موسسه های آلمانی چگونه می خواهند به فعالیت شان در این کشور ادامه دهند؟ گوستاف رایر از سازمان «گیز» در این زمینه زیاد نگران نیست: «ما پیش از اردوی فدرال آلمان این جا بودیم و گمان می کنیم که پس از سال 2014 نیز این جا به کار مان ادامه بدهیم». او مطمین است که «مردم در افغانستان به بازگشت به وضعیت زمان طالبان تن نمی دهند».

او می گوید که برای دستیابی به موفقیت باید «افغان ها را به سطحی برسانیم که بتوانند مستقلانه معلم های مورد نیاز در بخش آموزش حرفه یی را تعلیم دهند». این کارشناس آلمانی امور توسعه، در مورد زنان افغان و حمایت از آن ها در بخش تعلیم و تربیت می گوید که زنان در افغانستان «مانند آلمان» بیشتر به یادگیری حرفه ها در بخش های تجارت، زبان و فن آوری اطلاعاتی علاقمند هستند. به گفته رایر، مسئول مربوط و طرف صحبت اش در حکومت کابل «گرچه محافظه کار است، اما تحلیلی فکر می کند و کارها را پیش می برد». او در پایان می افزاید که مردم افغانستان به خوبی درک کرده اند که طی 30 سال جنگ چه فرصت هایی را از دست داده اند.