قلب؛ عضو معجزه‌آسایی که در طول زندگی می‌تپد

قلب یک دستگاه معجزه آسای طبعیت است. این عضو عضلاتی مشت‌مانند حدود ۷۰ ضربان در دقیقه دارد. اگر مقدار مجموعی حدود پنج لیتر خون پمپ شده در بدن در نظر گرفته شود، قلب روزانه ۱۰ هزار لیتر خون را به بدن پمپ می‌کند. و این کار را در طول زندگی انسان انجام می‌دهد. هنگام ورزش، طور مثال در جریان دوش، قلب حتی پنج بار بیشتر خون به بدن پمپ می‌کند.

در واقع قلب ما از دو پمپ تشکیل شده است، زیرا جریان خون به دو سمت صورت می‌گیرد. دهلیز راست قلب خون را به شش‌ها می‌رساند، جایی که خون آکسیجن را جذب می‌کند. همزمان دهلیز چپ همان مقدار خون را به تمام بدن به گردش می‌رساند که خیلی هم ساده نیست، زیرا برای گردش خون در بدن فشار زیادی در مقایسه با رساندن خون به شش‌ها وجود دارد.

هر نیمه قلب متشکل است از یک دهلیز و یک بطن. خون فقط به یک سمت جریان می‌داشته باشد. زیرا میان دهلیزها و بطن‌های قلب و نیز میان دهلیزها و شریان‌های قلب دریچه‌های قلب وجود دارند که در تصویر (سبز) نشان داده شده است.

قلب فقط از عضله ساخته شده است؛ اما عضله خیلی ویژه. این عضله به عضلات بازو و ران شبیه است، زیرا مثل هردو خیلی سریع می تواند خود را جمع کند. ولی عضله قلب خیلی مستحکم تر است و خسته نمی شود. علاوه بر این، برای این که قلب به عنوان یک عضله واحد، قابلیت انقباض را داشته باشد، تمام سلول های این عضله به هم پیوسته اند.

سعی کنید که حرکت قلب تان را عمداً متوقف نمایید. اصلاً ممکن نیست؛ زیرا قلب توسط عصب اداره نمی شود، بلکه خودش ناظم خاصی دارد: حجرات خاص عضلانی در ناحیه موسوم به «گره سینوسی» یا دهلیزی، به طور منظم تکان اندک برقی تولید کرده که به سرعت به تمام قلب رسیده و سبب انقباض آن می شود. در صورتی که گره سینوسی نقضی داشته باشد، «گره دهلیزی بطنی» (AV) به جایش کار می کند.

در صورتی که تحرک قلب غیرعادی گردد، طور مثال در جوف های قلب لرزه پیدا شود، آرام نمی شود، بلکه همیشه گرفتگی عضلاتی می داشته باشد. در این صورت قلب قادر به پمپ خون نمی باشد. برای برگردایندن حالت اولی حرکت قلب، می توان به وسیله یک آله شوک دهنده این وضعیت خطرناک را خاتمه بخشید. حتی یک آدم معمولی هم می تواند نحوه استفاده از این آله را بداند.

درصورتی که ضربان قلب یک انسان خیلی بطی شود، از آله ضربان ساز مصنوعی موسوم به «کاردیاک پیس میکر» استفاده می کنند. این آله تکان های برقی را تولید کرده و آن را به عضلات قلب می فرستد. داکتران قلب برای اولین بار در سال ۱۹۵۸ چنین یک آله ای را به قلب انسان نصب کردند. یک آله مدرن میان پنج تا دوازده ساال دوام می کند. اما حد متوسط آن هشت سال می باشد.

برای جراحی قلب، داکترها مجبور می شوند که آن را برای مدت کوتاهی از حرکت باز دارند و جریان خون در بدن را متوقف کنند که چنین کاری در واقع به معنی مرگ است. اما در دهه پنجاه دانشمندان با انکشاف ماشین قلب و شش، موفق به حل این مشکل شدند. این آله برای مدت کوتاهی به جای قلب و شش عمل می کند. یعنی به خون آکسیجن داده و آن را به تمام بدن می رساند.

در طبابت امروزی این امکان هم وجود دارد که معاینات قلب و نیز عملیات جراحی از طریق دیگری و بدون باز کردن قفسه سینه انجام یابند. برای این منظور، داکتران قلب یک شیلنگ پلاستیکی را که به نام "کاتتر" یاد می شود، از مسیر رگ اتصالی میان ران و شکم، یا از مسیر رگ آرنج و یا هم از طریق رگ بند دست وارد می کنند و آن را از طریق ورید یا شریان ها به قلب می رسانند. مریض قبلاً فقط بی حسی موضعی می گیرد.

در صورتی که یکی از دریچه های قلب خراب و یا ضعیف شده باشد، به دریچه قلب جدید نیاز می رود. داکتران از دو نوع دریچه برای حل این معضل استفاده می کنند، یا از دریچه های قلب طبیعی مثلاً دریچه قلب خوک و یا از دریچه های قلب فلزی. در حال حاضردریچه های مصنوعی و انعطاف پذیر قلب نیز وجود دارند که می توان آن را خیلی کوچک کرده و با کاتیتر از مسیر رگ به قلب رساند. بنابراین برای گشایش قفسه سینه نیازی نمی رود.

رگ های اطراف قلب، مواد مورد نیاز به شمول آکسیجن را به این عضو بدن می رساند. درصورتی که یکی از این رگ ها مسدود گردد، احتمال ایست قلبی می رود. جراح قلب با یک عمل جراحی، رگ مسدود شده را با یک رگ اضافی از بدن مریض و یا هم با یک رگ مصنوعی تعویض می کند.

در صورتی که رگ قلب تنگ شده باشد، جراحان یک استنت یا لوله فلزی جالی را توسط کاتتر به محل آسیب دیده رگ رسانده و در آنجا رها می کنند. این لوله، که از فلز ظریفی ساخته شده، به جدار رگ چسبیده و آن را باز نگه میدارد. علاوتاً روی جدار این لوله می تواند با ادویه پوشانیده شود.

جراحان قلب، پیوند قلب سالم به جای قلب بیمار را برای اولین بار در سال ۱۹۶۷ انجام دادند. در آن زمان یک رویداد خارق العاده بود. اما در حال حاضر چنین عملی دیگر نادر نیست. داکتران سالانه چندین هزار قلب اهدایی انسان هایی را که خود فوت کرده اند، با قلب بیماران شدید قلبی عوض می کنند. اما کسی که قلب دیگری را گرفته است، باید تا پایان عمر از دارو خاصی استفاده کند تا بدن او قلب بدن دیگری را رد نکند.

قلب اعانه یی یک امر خیلی نادر می باشد. بنابراین در صورتی که قلب کسی از کار بیافتد، برای ادامه حیات از پمپ مصنوعی کمکی استفاده صورت می گیرد. به این معنی که قلب ناتوان بیمار در بدنش باقی می ماند، اما این قلب با نصب پمپ های مصنوعی زنده نگه داشته می شود. اما وسایل و نیروی تحرک این پمپ ها در خارج از بدن انسان می مانند.

یکی از رؤیاهای پژوهشگران ساختن قلب مصنوعی است، قلبی که بتواند جای قلب طبعیی انسان را کاملاٌ پر کند. این قلب باید بدون هیچگونه وسیله بیرونی در داخل بدن فعالیت بتواند و بدون اینکه منظم از آن مراقبت صورت گیرد، خیلی عادی سال های زیادی در بدن شخص باقی بماند. در حال حاضر به صورت نمونه چنین قلب هایی ساخته شده اند و کار روی آن جریان دارد.