عبدالجلیل شمس: مشکل در تطبیق فیصله های بن بود

دویچه وله: شما یکی از اعضای کنفرانس بن درسال 2001 میلادی بودید. حالا ده سال بعد کنفرانس دیگری در شهر بن در ارتباط به افغانستان برگزار می شود. آن وقت شما چه فکر می کردید یاچه تصور می کردید که بعد از ده سال در کجا قرار خواهیم داشت؟

شمس: البته هدف ما از کنفرانس بن در آن وقت این بود که اول رژیم طالبان که در آن وقت در افغانستان حاکم بود، تعویض شود به یک رژیم دیگر؛ جنگ داخلی که در جریان بود و وحدت ملی را تهدید کرده بود، خاتمه داده شود؛ وحدت ملی تامین شود و توسط فیصله هایی که در بن صورت گرفت، یک نظام اقتصادی و سیاسی و اجتماعی در افغانستان قایم شود که مطابق شرایط روز افغانستان و جهان باشد و بتواند سطح زندگی مردم افغانستان را بالا ببرد و امنیت و رفاه مردم افغانستان را تامین کند.

البته با همین ایدیالیزم سر موضوعات بحث کردیم و در جریان آن فیصله نامه بن صادر شد که از مجرای آن حکومت موقت به وجود آمد و بعدتر لویه جرگه اضطراری دایر شد که مردم افغانستان خودشان در مورد رژیم آینده خود تصمیم بگیرند. این قدم ها به صورت موفقانه برداشته شد. متاسفانه بعد از آن، طرز تطبیق فیصله های بن طوری بود که امروز ما از او اهداف که در نظرداشتیم که باید تامین شود، بسیار دورماندیم. مخصوصا در ساحه تامین امنیت و وحدت ملی و در ساحه نظام اقتصادی و سیاسی که مطابق شرایط افغانستان باشد. البته مطابق شرایط جهان خواهد بود چون جهانیان بسیار زیادتر تاثیر دارند یا داشتند در به وجود آوردن آن نظام نسبت به افغان ها. من مخصوصا از این که تا امروز نه تنها وحدت ملی تامین نشده، نه تنها جنگ داخلی خاتمه پیدا نکرده، بلکه روزتا روز شدیدتر می شود. بی امنیتی زیادتر می شود، از این درک البته متآسف هستم و از طرز تطبیق فیصله های بن راضی نیستم.

دویچه وله: بنابراین آیا فکر می کنید که کنفرانس بن اول موفق بود یا نبود؟ دلایل آن به نظرشما چیست؟ آیا خارجی بود؟ یعنی تصمیم جامعه جهانی بود یا طرز تطبیق آن در درون افغانستان توسط حکومت افغانستان عامل اصلی آن بود یا مقصر بود؟

کنفرانس بن به ذات خود موفق بود، چون همین فیصله ها را صادر کرد و بالاخره همان اهداف اولی را که داشت تامین شد؛ اما تطبیق فیصله های بن موفقانه نبود. در مسایل اجتماعی همیشه آدم تنها یک عامل را دیده نمی تواند، عامل [این مسئله] هم در افغانستان هم در قسمت کنفرانس بن است؛ هم داخلی است هم خارجی. من خارجی ها را آن قدر زیاد ملامت نمی کنم، به خاطر این که خارجی ها به دنبال منافع خود هستند و هیچ وقت به خاطر دو چشم سیاه ما یا افغانستان آنها از منافع خود نمی گذرند.

مقصرعمده و اساسی خود ما افغان ها هستیم که در قسمت تطبیق آن نتوانستیم منافع ملی خود را طوری تطبیق کنیم و یا جامه عمل بپوشانیم که منافع خارجی در چوکات منافع ملی ما تامین شود، نه برعکس. حالا وضعی که هست برعکس است. البته خوب تا یک اندازه ای خارجی هم ملامت هستند. آنها می توانستند به ما کمک کنند که به این ترتیب انکشاف پیدا نکند، مخصوصا ملل متحد که وظیفه اش همین بود. اما بازهم تکرار می کنم که من مقصر اصلی خود افغان ها را می دانم.

دویچه وله: در ارتباط به نحوه برگزاری و ترکیب اعضای کنفرانس اول بن برخی می گویند که این کنفرانس که در سال 2001 در بن برگزار شد، بیشتر ازاین که طرحی را برای آینده افغانستان ارائه کند، مبتنی بود بر یک نوع تقسیم قدرت که این تقسیم قدرت باعث شد افغانستان در یک ساختار از قدرت باقی بماند و نتواند برنامه هایی را برای بازسازی اقتصادی و بهبود امنیت در این کشور پیاده کند.

شمس: ترکیب کنفرانس بن می تواند مانند هر کنفرانس دیگری که دایرشود مورد انتقاد واقع شود، چون در برگیرنده تمام عناصر نمی باشد؛ هیچ وقت ممکن نیست اصلا. اما در کنفرانس بن دو نقطه اساسی که در آن جا وجود داشت، این بود که یکی اش داخلی و دیگری خارجی بود. داخلی این بود که یک قسمت از طرف های اصلی افغانی که آشتی ملی یا وحدت ملی بدون قناعت آنها قایم شده نمی توانست در کنفرانس حضور نداشتند.

دویچه وله: آیا منظورتان طالبان است؟

بلی طالبان نبودند. حزب اسلامی نبود و این ها هم دو عنصر ناراضی هستند که که امروز مشکلاتی را در قسمت امنیت افغانستان ایجاده کرده اند. عنصر خارجی این بود که حامیان همین عناصر که در آن وقت حکومت پاکستان بود - که تا امروزهم نقش اساسی را در آنجا بازی می کند - در آن وقت در کنفرانس نقش خیلی کمرنگ داشت و از این خاطر فیصله هایی که دربن صورت گرفت، مورد قناعت همین طرف ها نبود و بنا وقتی که یک فیصله مورد قناعت نباشد، باز امکانات پیدا می کنند که او را بشکنانند و مسوولیت هم در قسمت شکستنش ندارند، چون خودشان در قسمت اتخاذ آن تصمیم قناعت نداشتند.

هرکسی که انتقاد می کند صحیح است که در تطبیق فیصله های کنفرانس به خصوص در قسمت اعمال قدرت ملی یا حاکمیت ملی، همان روشی دنبال شد در وقت مجاهدین هم دنبال می شد؛ یعنی که قدرت سیاسی را یک غنیمت دانسته و اصحاب نفوذ که در گرفتن این غنیمت حق داشتند این را بین خود تقسیم کردند و همین روش تا امروز هم دوام دارد. اما خود فیصله های بن عاری از این چیزها است. در طرز تطبیق آن فیصله ها من به ویژه ملل متحد را ملامت می کنم که این روش تقسیم قدرت را بین اطراف مختلف به همین شکل دنبال کرد و این موضوع باعث گردید که وحدت ملی نه تنها تامین نشود، بلکه ما به سوی تفرقه ملی و روزتا روز به یک تفرقه توسعه دارتر ملی روان باشیم.

دویچه وله: ما در مورد حادثه یی سخن می گوییم که ده سال پیش به نحوی بر زندگی کل مردم افغانستان تاثیر گذاشت. آیا شما خاطره یی از آن روزها دارید؟

شمس: در خود کنفرانس بن من به اندازه یی مصروف بودم که هیچ فرصت فکر کردن یا حتی خواب دیدن نداشتم؛ ولی آرزوی عمده ای که ما داشتیم در کنفرانس بن همین بود که برای مردم افغانستان موقع داده شود تا بتوانند خودشان درباره سرنوشت خود تصمیم بگیرند.

دویچه وله: شما لحظه یی که خبر شدید کنفرانس بن برگزار می شود و هنگامی که شما به کنفرانس دعوت شدید، چه حسی برایتان زنده شد؟

شمس: احساس مسوولیت تاریخی که در قبال تامین آینده افغانستان به دوش من گذاشته شده بود و همین احساسی که من به لخضر ابراهیمی و دیگر کسانی که در کنفرانس بن اشتراک داشتند، گفتم. من خوف از این داشتم که ما نتوانیم و یا شرایط طوری برابر شود که ما نتوانیم همین مسوولیت تاریخی خود را به صورت درست تامین کنیم.

مصاحبه کننده: عارف فرهمند

ویراستار: عاصف حسینی