عاشورا و پيام امروزي آن" عدالت وحقوق شهروندي"

از دههي محرم، سالروز قيام امام حسين و ياراناش همه ساله در کشورهاي اسلامي تجليل ميشود. در افغانستان نيز، به جز زمان طالبان که اين مراسم به صورت محدود برگزار ميشد، حالا به صورت گسترده برگزار ميشود و روز عاشورا تعطيلي رسمي است.

تجليل از سالروز شهادت نوادهي پيامبر اسلام، به يک سنت ديني تبديل شده، اما به گفتهي آگاهان مسايل ديني، پيام اصلي قيام امام حسين، به فراموشي سپرده شده است. در افغانستان نگاه امروزي به قيام کربلا و رابطهاش با جهان امروزي کمتر مورد تحليل قرار گرفته است.

داکتر امين احمدي، استاد فلسفه و رييس دانشگاه کاتب ميگويد: تجليل از دههي محرم، براي مردم ميتواند به نحوي تجربهي ديني و اشتراک ديني باشد. اما، پيام اصلي قيام امام حسين، عدالت و معنويت است.

داکتر احمدي ميگويد: "امام حسين از اسلامي حمايت ميکرد که ميتوانيم آن را اسلام عدالت و معنويت بناميم. يعني در آن اسلام عدالت عنصر اساسي است. در کنار عدالت، معنويت عنصر اصلي ديگري است".

به گفتهي داکتر احمدي، بيعت نکردن امام حسين، به تعبير امروزي راي ندادن است که يک حق فردي ميباشد. به اين ترتيب، ميشود قيام امام حسين را با ارزشهاي امروزي پيوند داد.

احمدي ميافزايد: "امام حسين، مثلاً ببينيد، وقتي که قيام خودش را شروع ميکند، از بيعت نکردن در واقع آغاز ميکند. بعيت نميکند. به زبان امروز اگر سخن بگوييم، راي نميدهد. يعني حق تصميم فردي را براي خودش قايل است. و اين حق در روشي که امام حسين از آن حمايت ميکرد، به رسميت شناخته شده بود، پيش از آن، مثلاً در زمان امام علي".

به اين ترتيب، احمدي معتقد است که با نگاه عقلايي به قيام امام حسين و مقولهي عدالت، برداشت بشر امروز از عدالت را معيار قرار دهيم، زيرا تعريف شرعي از عدالت به صورت ثابت وجود ندارد و اين مقولهاي است عقلايي.

داکتر احمدي ميگويد: "وقتي که مقولهي عدالت شد مقولهي عقلي و عقلايي، ما ميتوانيم برداشت بشر امروز از عدالت را، روي اين برداشت بشر امروز از عدالت که همان حقوق شهروندي است و خيلي مولفههاي ديگر هست، روي اين برداشت دقت بيشتري داشته باشيم، جدي بگيريم. حتا از نگاه ديني هم جدي بگيريم. اين را در واقع به آساني از کنارش نگذريم".

با اين وجود، عاشورا و قيام امام حسين در افغانستان به دليل عدم ديد عقلايي و امروزي به آن، به مراسمهاي عزاداري و خطبههاي عوامگرايانه تقليل يافته است. هرچند اين مساله به گفتهي داکتر احمدي براي مردم ميتواند يک تجربهي ديني پنداشته شود، اما بسياري وقتها ضديت با ارزشهاي امروزي، محتواي اين خطبههاي عوامگرايانه را تشکيل ميدهد. درحالي که به گفتهي داکتر احمدي، با نگاه عقلايي به عدالتي که امام حسين ميخواست، ميشود ارزشهاي شهروندي امروز را نيز تبيين کرد و جنبههاي سکولار آن را نيز با معنويت، تعديل کرد.

به باور داکتر احمدي، خطبههايي که بخش اصلي عزاداري عاشورا را تشکيل ميدهد، از فقر مفهومي رنج ميبرد.

احمدي ميافزايد: "ما در واقع دچار يک نوع فقر مفهومي هستيم. يعني کلاً آيينهايي که برپاي ميداريم، خطبههايي که خوانده ميشود، صحبتهايي که ميشود، اينها از يک نوع فقر مفهومي در رنج اند. لذا نميتوانند به خوبي حامل اينگونه از مفاهيم و ارزشها باشند".

همچنان استفادهي سياسي و سودجويانه از عاشورا، ديگر مشکلي است که در افغانستان به شدت ديده ميشود.

در همين حال، داکتر احمدي ميگويد نگاه عقلايي به عدالتي که پيام قيام امام حسين ميباشد، اسلام و عاشورا را از افراطي شدن مي تواند نجات دهد.

احمدي ميگويد: "نتيجهاي که دارد اين نوع نگاه به مسالهي عدالت و اساساً اسلام، اين است که اين نوع نگاه اسلام را و امام حسين را و عاشورا را و تشيع را شديداً از اجتماعي شدن، از ايديولوژيک شدن و از تک ساحتي شدن و از اين که به اصطلاح مبنايي براي حرکتهاي افراطي قرار بگيرد، نجات ميدهد".

عارف فرهمند، کابل

ویراستار: یاسر