سیاست خارجی افغانستان در سال 1388

وزارت امور خارجهی کشور میگوید که در سال 1388، دولت افغانستان در بخش سیاست خارجی، تغییرات مثبتی داشته است.

احمد ظاهر فقیری، سخنگوی وزارت خارجهی کشور میگوید: " (در سال 88) سیاست خارجی افغانستان به گونهی مثبتی تغییر داشت. و البته یکی از دکتورینی که ما پیوسته به آن تاکید میکردیم، مبارزه با منابع، برخاستگاه، تمویلگاه و پرورشگاه تروریزم بود که در خارج از مرزهای افغانستان قرار داشت. این خواستهای افغانستان، در استراتژی رییس جمهور ایالات متحدهی امریکا برای افغانستان، به صورت واضح در نظر گرفته شد و متمرکز شد".

با وجود تغییراتی که در استراتژی نظامی امریکا در مبارزه با تروریزم وارد گردید، تنشهایی نیز در روابط افغانستان و امریکا وجود داشت.

هنگامی که بحث تقلب در انتخابات ریاست جمهوری 29 اسد بالا گرفت، روابط ریچارد هالبروک، نمایندهی امریکا برای افغانستان و پاکستان با حامد کرزی به وخامت گرایید. در آن زمان گزارش شد که در دیدار ریچارد هالبروک و حامد کرزی در ارگ ریاست جمهوری، زمانی که هالبروک از دور دوم انتخابات سخن گفته بود، کرزی خشمگین شده بود.

کارل آیکن بیری، سفیر امریکا در کابل، در تیلگرافهایش به کاخ سفید، کرزی را یک شریک "بیکفایت" خوانده بود. زمانی که در یک کنفرانس مطبوعاتی در کابل از سفیر امریکا در این رابطه پرسیده شد، از این که این نامههای محرمانهاش به بیرون درز کرده، ابراز تاسف کرد و از اظهار نظر در مورد آن خودداری نمود.

به این دلایل، برخی تحلیلگران معتقد اند که سال 1388، برای سیاست خارجی افغانستان سال خوبی نبود.

نصر الله ستانکزی، استاد حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه کابل میگوید: "متاسفانه باید بگویم که سالی که گذشت، از نظر من، در روابط خارجه افغانستان با جهان، سال خوبی نبود. اول این که تنش میان واشنگتن و کابل و بیاعتمادیای که به وجود آمد، حضور هالبروک در این بازی، این مصافت را ظاهرا میان واشنگتن و کابل ایجاد کرد و حتا جنگ لفظی هم بین هر دو صورت گرفت. ناتو در ارتباط به قضیهی افغانستان، بسیار به احتیاط عمل کرده است".

اما سخنگوی وزارت خارجه میگوید افغانستان روابط دوستانه و استراتژیک با ایالات متحدهی امریکا دارد و کمکهای اقتصادی و نظامی این کشور برای افغانستان قابل قدر است.

افغانستان، میدان تنش؟

به باور برخی تحلیلگران، افغانستان به میدان تنش میان کشورهای منطقه از یک طرف، و ایران و ایالات متحدهی امریکا از سوی دیگر، قرار گرفته است.

نشانههای آشکاری از تنش میان پاکستان و هندوستان در افغانستان دیده شده است. هدف قرار گرفتن سفارت و شهروندان هندی در افغانستان، به حلقههایی در پاکستان نسبت داده شد. مقامهای پاکستانی به نحوی از حضور هندیها در بخشهای ملکی در افغانستان و فعالیت قنسولگریهای این کشور در جنوب افغانستان ابراز نگرانی کرده اند.

فقیری میگوید: "تلاشهای ما پیوسته در مذاکرات و روابط (با همسایگان) این بوده که ما خواستهایم اطمینان بدهیم به این کشورها، کشورهای پاکستان و ایران که افغانستان به هیچ وجه اجازه نمیدهد که از خاکاش علیه منافع دیگر کشورها استفاده شود".

اما هدف قرار گرفتن هندیها در افغانستان و نیز انتقادهای تند لفظی امریکا و ایران از یکدیگر در خاک افغانستان، نشان از ناتوانی افغانستان در نگهداری توازن در سیاست خارجیاش خوانده شد.

هفتهی گذشته، رییس جمهور کرزی در کنفرانس مطبوعاتیاش با احمدی نژاد رییس جمهور ایران نیز به این نکته تاکید کرد که به هیچ کشوری اجازه نمیدهد از خاک افغانستان، علیه منافع کشور دیگری استفاده کند؛ درحالیکه در همان کنفرانس مطبوعاتی، احمدی نژاد با استفاده از تربیون ریاست جمهوری افغانستان، نیروهای غربی را که به کمک مردم افغانستان در مبارزه با تروریزم آمده اند، "اشغالگر" و برعلیه ملتهای کشورهای منطقه خواند.

سخنرانی احمدی نژاد در کابل را، بسیاری رسانههای داخلی، ناتوانی افغانستان در جلوگیری از استفادهی کشورهای دیگر از خاک افغانستان، قلمداد کردند.

رابرت گیتس، وزیر دفاع امریکا نیز در سفرش در کابل گفته بود که سفر احمدی نژاد به افغانستان "دردسرساز" است.

فقیری میافزاید: "باید افغانستان از تنشهای پیدا و ناپیدا میان ایران و ایالات متحدهی امریکا به دور نگهداشته شود. افغانستان به هیچ صورت باید در این فارمول نیاید. همچنان از تنشهای پیدا و ناپیدایی که بین هند و پاکستان است، تلاش کردیم که از این تلاشها به دور نگهداشته شود".

اما ستانکزی میگوید حفظ موازنه در سیاست خارجی مشکل است. افغانستان با آن که به روابط دوستانه با کشورهای همسایه تاکید میکند، روابط استراتژیک با ایالات متحدهی امریکا دارد و با همسایگان نیز مشکلات زیادی.

ستانکزی میگوید: "به عقیدهی من دولت افغانستان باید بین این دو تا (پاکستان و هندوستان) یکی را انتخاب کند. و یا اگر این توانایی را دارد، در مورد هر دویش کاملا بیطرف باشد و افغانستان را میدان رقابت اینها نسازد، که این برای دولت کابل بسیار دشوار به این دلیل است که به پاکستان اعتماد کرده نمیتواند، به هیچ وجه. براین اساس، حفظ این موازنه، برای کابل بسیار دشوار خواهد بود".

افغانستان همواره به "دوستی" و "برادری" با پاکستان تاکید کرده است. در عین حال، مقامها همواره پاکستان را متهم به تقویت و تجهیز تروریزم و عدم صداقت در مبارزه با این پدیده نموده اند. بسیاری تحلیلگران معتقد اند که افغانستان سیاست روشن و تعریف شده در قبال پاکستان نداشته است.

ستانکزی میگوید: "مشکل دیگری که (افغانستان در سیاسی خارجی خود) داشت، با همسایهها به خصوص با پاکستان بود. فقط به عبارت عوام، یک سیاست گذارهای داشت. یعنی به عنوان دو کشور همسایه، عمل نکردند".

با گرمتر شدن بحث مصالحه با طالبان و تاکید مقامهای افغانستان به نقش کلیدی پاکستان در آن، نگرانی هند نیز افزایش یافته است. زیرا، تاکید به نقش پاکستان در مصالحه با طالبان، ممکن است به حل موضوع افغانستان از منظر پاکستان منجر شود؛ چیزی که برای هند، به شدت نگرانکننده است.

مهاجرین افغانستان در کشورهای همسایه، برای دولت افغانستان به عنوان یک معضل مطرح است که تا هنوز حل ناشده باقی مانده است. بیشترین رقم مهاجرین افغان در ایران و پاکستان به سر میبرند. براساس گزارش هیاتی از مجلس نمایندگان کشور که به ایران سفر نموده بود، حدود سه هزار زندانی افغان در ایران به اعدام محکوم شده اند، اما حکومت میگوید در این رابطه، اطلاعی ندارد. هیات مجلس نمایندگان گفته است که بیش از پنجونیم هزار مهاجر افغان در ایران، زندانی هستند. تحلیلگران معتقد اند که کشورهای همسایه، در مقاطع خاصی از مهاجرین به عنوان یک ابزار، استفادهی سیاسی کرده اند.

ابزار سیاست خارجی افغانستان؟

وزارت خارجه میگوید که با استفاده از "ابزار دیپلوماتیک"، در تلاش بوده تا پاکستان را متقاعد به مبارزه با تروریزم نماید. اما "ابزار دیپلوماتیک" یا ابزار سیاست خارجی افغانستان چه بوده میتواند؟

از نظر اقتصادی، افغانستان فقط میتواند یک بازار مصرفی برای کشورهای همسایه و منطقه باشد.

افغانستان نه قدرت نظامی دارد، نه در معاملات منطقهای و جهانی نقش تاثیرگذار دارد و نه منابع داخلی مورد استفاده برای بیرونیها دارد تا به حیث ابزار سیاست خارجی استفاده گردد. دیپلوماسی افغانستان نیز در سال گذشته، نتوانسته هماهنگیای در مبارزه با تروریزم و تلاشهای داخلی و خارجی، به وجود بیاورد.

هرچند حضور نیروهای غربی و روابط استراتژیک با امریکا در کوتاه مدت، و در زمانی که افغانستان در بحران قرار دارد، ممکن بود بتواند فرصت مهم در معاملات منطقهای به شمار رود، اما تصور میشود دولت افغانستان از حضور نیروهای بینالمللی به عنوان یک "فرصت" استفاده نتوانسته است. زیرا به باور تحلیلگران، امریکا بیشتر پاکستان را محور گفتگوهایش قرار میدهد تا افغانستان.

ستانکزی میگوید: "تشویش و نگرانی بسیار جدیای که جود دارد، این است که آقای هالبروک، احساس میشود که تمام مشورههای خود را با اسلام آباد میکند نه با کابل".

سخنگوی وزارت خارجه میگوید که موقعیت جغرافیایی افغانستان به عنوان راه خشکهی اقتصادی میان آسیای میانه و جنوب آسیا در آینده، و عضویت افغانستان در سازمانهای بینالمللی و منطقهای، ابزارهای سیاست خارجی افغانستان اند.

فقیری میگوید: "ما عضو فعال سازمان ملل متحد هستیم. عضو فعال سازمانهای منطقهای هستیم. با استفاده از همین ابزار، در سازمانهای منطقهای و در سازمانهای بینالمللی، میتوانیم این را ثابت کنیم که افغانستان به عنوان کشور مستقل میتواند در تغییرات اقتصادی منطقه نقش بازی کند، در مبارزه با تروریزم نقش بازی کند".

وزارت خارجهی کشور در زمان داکتر رنگین دادفر سپنتا، خطوط کلی سیاست خارجی افغانستان را تدوین کرد.

اما به باور عمر شریفی، تحلیلگر مسایل منطقهای، از بعد داخلی بدون توانمندسازی نهادهای امنیتی، و به وجود آوردن یک حکومت و ادارهی کارا، تنها وجود برنامه در سیاست خارجی، نمیتواند کارآیی داشته باشد.

عارف فرهمند

ویراستار: یاسر