سال ۲۰۲۲؛ در افغانستان چه گذشت؟

در این سال زنان و رسانه ها محدودیت هایی دست کم بی سابقه در دو دهه گذشته را تجربه کردند، اقتصاد نیم بند افغانستان از هم فروپاشید و فقر دامن گیر بیشتر از دو سوم جامعه شد، هراس افگنان مکان مصئون برای فعالیت یافتند و داعش به چالش اصلی برای طالبان مبدل گشت.

حقوق زنان

زنان و دختران در افغانستان با یک سری از محدودیت های نفس گیر طالبان روبرو گشتند. از بستن درب دانشگاه ها، مکتب ها، آموزشگاه ها و پارک ها به روی زنان شروع تا منع کار آنان در تقریبا تمامی نهادها، به شمول موسسات غیردولتی داخلی و خارجی.. اینها برای طالبان یک دست آورد، اما برای زنان افغانستان محدودیت های بی حد و حصر دانسته می شوند.

بیشتر بخوانید: تبصره: حقوق بشر در افغانستان کجاست؟

نخستین فرمان محدود کننده زنان از سوی طالبان در سال ۲۰۲۲ که در ماه فبروی از سوی سخنگوی این گروه اعلام شد، منع سفر زنان بدون محرم به بیرون از کشور بود.

در آخرین مورد در همین سال طالبان پس از ممنوع ساختن تحصیل و تعلیم دختران و زنان، آنان را از کار در نهادهای غیردولتی داخلی و بین المللی منع کردند.

بیشتریخوانید: برگشت طالبان زندگی زنان را چگونه تغییرداد؟

اکنون زنان در زیر حاکمیت طالبان، اجازه رفتن به حمام عمومی، پارک، مکتب، دانشگاه، آموزشگاه، کار و سفر به تنهایی را ندارند. یعنی در کل وضعیت زنان در افغانستان با وضع یک زندانی تفاوت چندانی ندارد.

هرچند تمامی این تصامیم با واکنش ها و انتقادهای تند داخلی و جهانی روبرو گشتند، اما طالبان هیچ اعتنایی به این واکنش ها نداشته اند.

رسانه ها و آزادی بیان

این سال برای رسانه ها و خبرنگاران افغانستان هم سال بدی بود. بازداشت و لت و کوب خبرنگاران، کارمندان رسانه یی و مسئولان رسانه ها، وضع محدودیت، سانسور، عدم امکان دسترسی آزادانه به اطلاعات و متوقف ساختن نشرات رسانه هایی که برای افغانستان از بیرون از کشور نشرات داشتند، از اقدامات طالبان در سال  ۲۰۲۲ در برابر رسانه ها و خبرنگاران بودند.

مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش سالانه اش از وضعیت خبرنگاران و رسانه ها که به روز ۳۰ ماه دسامبر پخش کرد، گفته که خشونت ها در برابر خبرنگاران نسبت به سال گذشته دو نیم برابر افزایش یافته است.

بیشتر بخوانید: نشرات تلویزیون «کابل نیوز» متوقف شد

در گزارش این نهاد آمده که در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۶۰ رویداد نقض حقوق خبرنگاران و کارمندان رسانه یی را ثبت کرده که در این میان ۱۱۹ مورد آن بازداشت موقت خبرنگاران توام با خشونت، توهین و تحقیر بوده است.

طالبان در ماه مارچ این سال نشر برنامه های دویچه وله و صدای امریکا را در تلویزیون های افغانستان منع کردند و در اواخر این سال، نشرات رادیوهای آزادی و صدای امریکا را نیز در افغانستان متوقف ساختند.

کابل نیوز نیز نشرات تلویزیونی اش را در این سال متوقف ساخت که علت آن را مشکلات مالی و سیاسی به شمول فشارهای حاکمان کنونی کشور اعلام کرد.

بیشتر بخوانید: غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان، امریکا و دیگران را مسئول تسلط طالبان می‌داند

چندین خبرنگار در این سال از سوی طالبان بازداشت شدند. خپلواک ساپی، مسئول پیشین طلوع نیوز یکی از مسئولان رسانه های بود که در این سال از سوی استخبارات طالبان بازداشت شد و در نهایت ناگزیر به ترک کشور گردید.

نی یا نهاد حمایت کننده رسانه های آزاد افغانستان به روز ۳۱ ماه دسامبر سال ۲۰۲۲ میلادی در خبرنامه یی گفت که بر بنیاد یافته های این نهاد، در یک سال اخیر حدود پنج خبرنگار در افغانستان ناپدید شده اند که چنین چیزی در دو دهه گذشته پیشینه نداشته است.

امنیت و تروریسم

سال ۲۰۲۲ از رهگذر امینتی نیز یک سال چالش بر انگیز بود.  

در نیمه دوم این سال ایمن ظواهری، رهبر شبکه القاعده در زون سبز کابل، پایتخت افغانستان در یک حمله پهبادی امریکا کشته شد.

 هر چند طالبان در توافقنامه دوحه به امریکا تعهد کرده اند که با هراس افگنن مبارزه کنند، اما تحلیلگران به این باورند که این گروه مانند یک چتر برای هراس افگنان جهانی عمل می کند. یافته ها نشان می دهند که حدود ۲۱ گروه هراس افگن خارجی در افغانستان حضور و فعالیت دارند؛ چنانکه اکنون پاکستان برای مذاکره با تحریک طالبان پاکستانی به کابل هیات می فرستد.

بزرگترین رویداد هراس افگنانه در این سال پس از انفجار در مکتب عبدالرحیم شهید که در حدود ۲۰ دانش آموز کشته شدند، در ماه سپتامبر اتفاق افتاد؛ حمله بر آموزشگاه کاج در محله دشت برچی کابل که بر بنیاد آمار دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان "یوناما" ۵۳ دانش آموز که ۴۶ تن آنان دختران بودند، جان باختند.

بیشتر بخوانید: چگونه طالبان یک سال پیش قدرت را در زمان کمی تصرف کردند؟

حمله بر نمایندگی های سیاسی کشورهای دیگر در کابل درد سر دیگری برای طالبان بود. سفارت های روسیه و پاکستان در کابل هدف این حمله ها بودند. حمله هایی که در یکی پنج تن به شمول دو کارمند سفارت روسیه کشته شدند و در دیگر رئیس ماموریت سیاسی پاکستان در کابل مورد حمله قرار گرفت، اما جان سالم بدر برد.

در کنار این، کابل، بلخ، هرات، ننگرهار، پروان و بخش های دیگر افغانستان نیز گواه انفجاری های مرگبار و حمله ها بر طالبان بودند.

مسئولیت اکثر این حمله ها را داعش شاخه خراسان پذیرفته است.

مقاومت مسلحانه علیه طالبان

جنگ جبهه مقاومت ملی با طالبان نیز در این سال با فراز و فرودهای روبرو بود. هر چند طالبان نیز در این نبردها تلفاتی را متقبل شدند، اما در دو رویداد در پنجشیر و بغلان، طالبان دو فرمانده ارشد این جبهه را با ده ها تن از زیردستان شان اسیر و یا کشتند.

در آخرین مورد فرمانده خیر محمد خیر خواه که سابق در صفوف پولیس افغانستان با طالبان می جنگید، در بغلان با حدود ۲۰ تن از همراهانش در یک نبرد با طالبان جانش را از دست داد.

رکود اقتصادی و گسترش فقر

دامنه فقر در ۲۰۲۲ تا حدی گسترش یافت که بر بنیاد آمار سازمان ملل متحد در حدود ۲۵ میلیون تن در افغانستان در فقر به سر می برند و سازمان جهانی غذا گزارش داده که ۹۸ در صد مردم افغانستان غذای کافی برای خوردن ندارند.

آمار سازمان ملل متحد نشان می دهد که تنها بیش از یک میلیون کودک در افغانستان در معرض خطر مرگ به دلیل سوءتغذیه قرار دارند.

هرچند افغانستان ۴۰ میلیون دالر در هفته به عنوان کمک بشردوستانه دریافت می کند، اما دیده می شود که این کمک افزون بر کمک های دیگر جهانی برای افغانستان اثری در کاهش فقر نداشته است.

سیاست

در سال ۲۰۲۲ هر چند طالبان در تلاش کسب مشروعیت جهانی بودند و تلاش هایی را برای به رسمیت شناخته شدن انجام دادند، اما با گذشت بیش از ۱۶ ماه از تسلط شان بر افغانستان، هیچ کشوری به شمول پاکستان که از حامیان این گروه شناخته می شود، حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته اند.

در این اواخر موضع گیری های شماری از کشورهایی که با طالبان روابط نسبتا خوب داشتند، مانند روسیه و ایران نشان می دهند که این کشورها نیز از این گروه نا راضی شده و روابط میان دو طرف دچار تزلزل است.

روسیه بر خلاف نشست سال گذشته مسکو که نمایندگان طالبان را دعوت کرده بود، امسال از این گروه دعوت نکرد و به تازگی وزیر خارجه ایران در دیدار با وزیر خارجه عمان گفته که گسترش هراس افگنی و تولید مواد مخدر در افغاستان، تهدید مشترک برای ایران و کشورهای منطقه است.

جامعه جهانی و تقریبا تمامی کشورها به شمول قدرت های بزرگ، به رسمیت شناخته شدن طالبان را مشروط بر ایجاد حکومت فراگیر و همه شمول و تامین حقوق بشر ساخته اند. مواردی که طالبان در هیچ کدام آن دست آوردی نداشته اند و حتی چنین خواست های را مداخله در امور داخلی افغانستان می دانند.

اعدام و مجازات در ملاءعام از دیگر مواردی است که بر نارضایتی جهان از طالبان افزود است.

اکنون دیده شود که سال ۲۰۲۳ چگونه سالی برای افغانستان خواهد بود. آیا افغانستان در این سال گواه تغییر در اوضاع خواهد بود؟ آیا این تغییر در مسیر بدتر شدن ادامه خواهد یافت و یا امیدی برای بهبود اوضاع وجود دارد؟