رسوم نوروزی در افغانستان

نوروز در افغانستان نیز همانند دیگر کشورهایی که مبنای تاریخ شان سال خورشیدی است، جشن گرفته می شود. در شهر مزار شریف این جشن به نام میله گل سرخ، از اولین روز سال نو شروع می شود و تا چهل روز اول سال نو که لاله زارهای اطراف مزار منظره ای دل انگیز را می سازند، ادامه دارد.
در ولایت های غربی افغانستان این جشن از آخرین چهارشنبه سال قبل با راه اندازی جشن چهارشنبه سوری شروع می شود. در همه جاهای افغانستان با آمدن نوروز زندگی رنگ دیگری به خود می گیرد. مردم خانه تکانی می کنند و تلاش می نمایند همه سردی زمستان را با همه سنگینی زندگی از خانه خود بیرون کنند.
یکی از شهریان مزار شریف در مورد نوروز می گوید: «سال که نو می شود همه چیز باید نو شود. اخیرا موضوع تجلیل از سال نو و زندگی نو در افغانستان بیشتر شده، مردم از جنگ و خونریزی خسته شده اند و می دانند که دیگر از این پدیده چیزی برای شان حاصل نمی شود. امیدوارم در سال جدید 1391 مقامات کشوری مان هم با فکر نو وارد میدان شده و افغانستان را یک کشور نو با نوع زندگی نو برای مردم بسازند».
مقامات مزار از یکی دو ماه قبل از فرا رسیدن نوروز این شهر را برای وارد شدن هزاران اشتراک کننده در جشن نوروز آماده کردند تا جایی که چهره این شهر کاملا تغییر کرده است.
میله گل سرخ
می شود گفت که بزرگترین و طولانی ترین جشن نوروز در مزار شریف است و همه مردم برای رخصتی های نوروزی شان به بلخ باستان می روند. مردم تقریبا چهل روز را در مزار شریف می مانند. تا زمانی تفریح ادامه دارد که دشت ها و کوه دامن های مزار مملو از لاله های سرخ می شود.
شماری از مردم افغانستان این روز را همانند عید فطر و عید قربان یک عید می دانند. منصور یکی از شهریان هرات در زمینه می گوید: «نوروز روزی است که باید همه غم ها را کنار گذاشت و سردی باقی مانده از زندگی را بیرون کشید. ما نباید در روز نوروز با هم کدورتی داشته باشیم، خداوند این روزها را به ما داده است که ما کینه ها را از خود دور کنیم و برادران اسلام به هم نزدیکتر باشیم».
قدمت تاریخی نوروز
نوروز در افغانستان قدمت چند هزار ساله دارد و رسوم و آیین‌های ویژه نوروزی سال‌ها است که به خاطر تداوم جنگ و خشونت و افراط گرایی در این کشور نسبتا کم رنگ شده است. در متون تاریخی و اشعار تعداد زیادی از شاعران و فرهنگیان افغانستان می توان نشانه های زیادی را از نوروز پیدا کرد. اولین روز سال نو میان افغان ها به جشن دهقان نیز مشهور است .
سبزه و سبزه بدر
مردم در ولایت های غربی افغانستان در آستانه سال نو مقداری گندم را در یک ظرف تر می کنند و منتظر می مانند تا سبز شود. این سبزی را در خانه خود تا روز سیزدهم سال نو نگه می دارند و در روز سیزدهم (سبزده بدر) این سبزی را از خانه خود بیرون می کنند به باور این که نحس از خانه های آنان بیرون شود. البته این رسم بیشتر در ولایت های غربی افغانستان مرسوم است.
سمنک، جشن زنانه
در شب سال نو رسم بر این است که زنان در خانه ها گرد هم آمده و از گندمی که چند روز پیش تر کرده و جوانه زده است سمنک پخته می کنند. این جشن مخصوص زنان است و مردان نمی توانند در آن شرکت کنند. در این جشن زنان دف و دایره می زنند و این شعر را می خوانند:
سمنک در جوش ما کفچه زنیم/ دیگران در خواب ما دفچه زنیم
در این شب زنان حاجت می کنند و پیرترها برای دختران جوان که اکثریت شرکت کنندگان این جشن شبانه هستند دعا می خوانند و آرزو می کنند که بخت شان باز شود.
هفت میوه و هفت سین
آماده کردن سفره‌هفت سین و هفت میوه از دیگر رسم‌های ویژه نوروز در افغانستان است. هفت میوه ترکیبی از هفت نوع میوه خشک است. به طور معمول مغز بادام، چهار مغز، پسته، کشمش، زردآلو، سنجد و قیسی شامل هفت میوه می شود که برخی آن را خشک و برخی ها به صورت معجون آب دار درست می کنند.
غذاهای شب نوروزی
خانواده‌های افغان در شب نوروز، غذای مفصل و خاصی نسبت به دیگر شب‌های سال پخته کرده و گرد هم نشسته می خورند. برخی اقوام هم در این شب گرد هم آمده شب سال نو و لحظه تحویل سال را کنار هم می مانند. مردم در این شب خروس سفید رنگی را ذبح کرده و همراه با سبزی و برنج پخته می کند. آنها بر این باور هستند که رنگ سفید نشانه خوشبختی و سعادت است و سفیدی خروس برایشان سال جدید مملو از خوش شانسی را خواهد آورد.
رنگ سبز علاوه بر مقدس بودن میان مردم افغانستان رنگ نیکی و خوبی است و به همین دلیل در سفره شب سال نو از سبزی استفاده می کنند تا در سال پیش رو انسان های خوبی باشند. ماهی کباب شده نیز از دیگر غذاهایی است که در شب نوروز طرفداران زیادی در بین خانواده‌های افغان دارد و در آستانه نوروز در بازارهای افغانستان فراوان پیدا می شود. در کل ماهی پزان، شیرینی فروشان، سبزی فروشان و بازار میوه در آستانه نوروز بیشترین درآمد را دارند.
نوروزی برای نامزد و تازه عروس
جوان هایی که هنوز در دوره نامزدی به سر می برند و در انتظار ازدواج هستند در شب نوروز به خانه پدر زن خود رفته و برای خانواده آنها هدیه می برند. هدایایی چون لباس، جواهر و حنا به همراه غذاهایی مانند ماهی، جلبی و کلوچه‌های متنوع برای تبریک عید و دادن عیدانه میان جوانان نامزد دار معمول است. خانواده عروس هم در مقابل، لباس مردانه و شرینی برای داماد آماده می‌کنند.
لباس نو و خانه تکانی
در آستانه نوروز، بازار فروش لباس در شهر کابل بسیار رونق دارد و مردان و زنان به ویژه کودکان برای خریداری لباس به بازارها می روند. مردم افغانستان معتقدند در حالی که طبیعت با آغاز بهار نو می‌شود و این زیبایی بر جان و روح انسان نیز اثر می‌گذارد باید چهره و پوشش انسان هم پاکیزه و تمیز شود.
خانه تکانی در آستانه نوروز از سنت‌های پسندیده افغان‌ها است. زنان افغان در آستانه‌نوروز با شستن فرش‌ها و گردگیری خانه‌ های خود تلاش می‌کنند تا پاکیزگی و نشاط را در آستانه بهار در خانه به وجود آورند. مردان خانواده هم بعضا برای نو ساختن شکل خانه تمام خانه را رنگ می کنند.
دید و بازدید و تفریح
تعطیلی عید نوروز در افغانستان فقط یک روز است اما در همین فرصت اندک نیز دید و بازدیدها در حد مقدور میان مردم این کشور انجام می شود. کشتی گیری، پهلوانی و بزکشی از جمله بازی هایی قدیمی هستند که در این روز میان بزرگترها علاوه بر بازی های جدیدی مثل فوتبال و کریکت در این کشور رواج دارد و مردم زیادی به تماشای این بازی ها می نشینند. انواع سرگرمی ها و تفریح های دیگر در روز نوروز در میان مردم رایج است.

گزارش : رضا شیرمحمدی
ویراستار: عارف فرهمند