مرز آزادی بیان کجا است؟

نظارت از خبرگزاری امریکایی اسوشیتدپرس توسط حکومت این کشور اخیراً خبرساز شد. حکومت ایالات متحده امریکا اطلاعات مربوط به روابط تیلفونی این خبرگزاری را جمع آوری کرده است تا از این طریق به منابع معلوماتی خبرنگاران دست یابند. اریک هولدر، وزیر عدلیه ایالات متحده امریکا نظارت بر این خبرگزاری را چنین توجیه کرد که افشاگری جدی در امور امنیتی وجود داشته که برای مردم امریکا خطرناک بوده است.

این اقدام حکومت امریکا خبرنگاران را در آلمان و جهان بسیار خشمگین کرد. اتحادیه خبرنگاران آلمانی نظارت مقام های ایالات متحده امریکا بر خبرنگاران اسوشیتدپرس را "حمله بر آزادی مطبوعات" خواند. زیرا استفاده نکردن از منابع با حفظ هویت آنها، خبرنگاری تحقیقی ناممکن می شود.

کارشناس کمتر ممکن می دانند که ادارات آلمانی نیز دست به چنین اقدامی بزنند. میشائل ردیسکه، مدیر اتحادیه خبرنگاران آلمانی در برلین در گفتگو با دویچه وله گفت: "در آلمان نظارت بر خبرنگاری قابل تصور نیست. ما محکمه قانون اساسی را داریم که به آزادی مطبوعات ارزش زیادی قایل است."

محکمه قانون اساسی در قضیه مجله "سیسرو" حمایت از آزادی مطبوعات را ثابت کرد. در سال 2005 اتاق های دفتر این مجله مورد بازرسی قرار گرفت، زیرا مقاله ای را با اطلاعات از یک دوسیه محرمانه نشر کرده بود. بعد این مجله علیه این بازرسی اقامه دعوا کرد که در آن برنده شد.

از دید ولفگنگ دونسباخ، متخصص رسانه ها در دانشگاه دریسدن، هراس از ترور و تهدید گروه های تروریستی در ایالات متحده نقش مهمی در شیوه برخورد با آزادی مطبوعات دارد. اما به گفته او، اگر حکومت ها در چنین وضعیتی به شیوه هایی مانند نظارت بر خبرنگاران متوسل شوند، مشروع نیست، هرچند کاملاً غیرقابل درک نیز نمی باشد.

مواردی مانند نظارت بر اسوشیتدپرس، غالباً با بیان "اطلاعات مهم در مورد امنیت ملی" توجیه می شود. میشائل ردیسکه، که همزمان رییس بخش آلمانی گزارشگران بدون مرز است، این دلیل را موجه نمی داند. او توضیح می دهد: "اگر مساله جلوگیری از جنایات مطرح باشد، خبرنگاران نیز خود به اندازه ای خردمند هستند تا اطلاعات مشخصی را نشر نکنند. اما درجه بندی کردن ساده معلومات تحت عنوان "اطلاعات مهم برای امنیت"، یک بازی شناخته شده از جانب مقام های امنیتی است."

به گفته او، در آلمان اگر خبرنگاران معلوماتی را از اشخاصی دریافت کنند که به اطلاعات محرمانه دست رسی دارند، اجازه نشر آن را دارند. اما این شخص اطلاع دهنده است که خود را در چنین مواردی مقصر می سازد، به همین دلیل می خواهد غالباً هویت اش پنهان بماند.

اما این کار برای خبرنگاران زمانی با انتقاد رو به رو می شود که شخص اطلاع دهنده را وادار کنند تا اسناد شان را در اختیار قرار بدهند. نظارت و بازرسی ها یک مساله مشاجره برانگیز است و سعی در تاثیرگذاری بر خبرنگاری مساله دیگر است. همواره مواردی وجود دارد که سخنگویان سیاست مداران و یا سیاست مداران خود شان در دفاتر روزنامه ها تیلفون می کنند تا در گزارش هایی تغییر وارد شود و یا از نشر آن ها جلوگیری گردد.

اما این مساله از دید ولفگانگ دونسباخ، حمله بر آزادی مطبوعات نیست. او توضیح می دهد، خطر برای آزادی مطبوعات تنها زمانی پیش می آید که کسی رسانه ها را تحت فشار قرار دهد و موضوع نشر و عدم نشر مطرح نشود. اما این برای آلمان صدق نمی کند. چنین پیش آمدهایی در این جا به زودی نشر می شوند و بعد نیز در این باره بحث صورت می گیرد.

میشائل ردیسکه، نمایندگان رسانه ها را نیز در این مورد مسوول دانسته، می گوید اگر خبرنگاران تسلیم چنین فشارهایی شوند، در این صورت خبرنگاران بدی هستند.