انسان چرا اشک می‌ریزد؟

برخی از انسان ها به اصطلاح دل بسیار نازک دارند و با رویداد کوچکی نیز اشک از چشمان شان جاری می‌شود، تا حدی که گاهی حتی چشمان شان سرخ‌ می‌گردد. هر فردی شکل گریه کردن خود را دارد: گاهی با هق هق، گاهی با صدا و یا در خاموشی و سکوت.

موادی که اشک را می سازند

مایع اشک توسط غده های اشکی تولید می‌شود. این غده ها در سمت بالای کاسه چشم، در قسمت بالایی پلک های فوقانی قرار دارند. وقتی مقدار مایع در این غده ها بیش از حد زیاد شود، ذخیرگاه لبریز شده و قطره های اشک جاری گردیده و گاهی از روی گونه ها گذشته و به ناحیه زنخ می رسند، صرف نظر از اینکه انگیزه آن چه بوده است.

آب بخش عمده اشک را می‌سازد. پروتئین، انزایم ها و مواد نایتروجن دار نیز از اجزای اشک اند. ۹ درصد مایع اشک را نمک تشکیل می‌دهد و به همین دلیل شور مزه است. اما اجزای اشک، نظر به اینکه انسان سوگوار است، در آتش عشق می‌سوزد و یا از خوشحالی گریه می‌کند، متفاوت می باشند.

در مجموع از سه نوع اشک سخن گفته می‌شود: اشک اساسی، اشک واکنشی و اشک مبتنی بر احساسات.

اشک اساسی

غده های اشکی همواره مقداری از مایع اشک را تولید می‌کنند. اگر چنین نمی بود، چشمان ما خشک می‌شدند، چنانچه برخی از انسان ها چنین کمبودی را در وجود خود دارند. اکثر اوقات در اتاق های که بسر میبریم، هوا بسیار خشک می‌باشد. غده های اشکی وظیفه دارند تا چشم ها را مرطوب نگه‌دارند.

مایع اشک چشمان ما را از وجود اشیای بیگانه محافظت و به گونه منظم سطح چشم را شستشو می‌کند. این مایع دارای مواد میکروب کُش نیز است. این گونه اشک را "اشک اساسی" می‌گویند. پس ما به اشک تنها به خاطر گریه کردن نیاز نداریم.

اشک واکنشی

گفته می شود هنرپیشه های سینما هنگام تمثیل یک صحنه غم انگیز و گریه آور، یک توته پیاز را نزدیک بینی خود می‌گیرند. توضیحات کامل علمی در این زمینه وجود ندارد، اما زمانی که یک پیاز تازه بریده شود، یک انزایم، یک امینی اسید حاوی سلفر را آزاد می سازد که سبب جاری شدن اشک می‌گردد.

برای جلوگیری از ریختن اشک در هنگام بریدن پیاز، توصیه های مختلفی وجود دارد. طور مثال پوشیدن عینک غواصی، بریدن پیاز در داخل آب، هوای جاری در آشپزخانه و... کسانی که به جای عینک یک عدسیه تماسی روی چشم خود می‌گذارند، هنگام توته کردن پیاز اشک نمی‌ریزند، زیرا این لنز به عنوان یک مانع نمی‌گذارد که مواد اشک‌زا به لایه نازک سطح چشم برسد.

اشک مبتنی بر احساسات

ما بیشتر با اشک غم و یا اشک خوشی آشنایی داریم. احساسات درونی ما از یک بخش مغز مان، یعنی از سیستم لیمبیک یا دستگاه عصبی احساسی و پیش از همه از غده هیپوتالاموس بر می‌انگیزند که دستگاه عصبی را با کمک غده زیرمغزی به دستگاه غده های درون ریز متصل می‌سازد. سیستم لیمبیک با دستگاه عصبی خودگردان در مغز انسان وصل است، که ما آن را کنترول و هدایت کرده نمی توانیم.

وقتی احساس خوشی و یا اندوه به انسان دست می‌دهد، این سیستم عصبی تحریک شده و غده تولید اشک را فعال می‌سازد. پس اشک های ناشی از هیجان هنگامی به وجود می‌آیند که احساسات قوی سبب تحریک سیستم خودگردان عصبی گردند. این گونه اشک، به تناسب "اشک واکنشی" حاوی پروتئین به مراتب بیشتر است.

یک تحقیق انستیوت آلمانی برای طبابت چشم نشان داده که جاری شدن "اشک مبتنی بر احساسات" تا پایان یک مرحله گریه، در زنان حدود شش دقیقه و در مردان تا چهار دقیقه می تواند دوام کند.

قطرات اشک زیر میکروسکوپ

یک عکاس امریکایی به نام روزلین فیشر قطرات اشک مختلف را زیر یک میکروسکوپ عکسبرداری کرده و مشاهده کرده که این قطرات، نظر به دلیل اشک ریختن، از هم متفاوت اند.

قطرات اشک خوشی، غم و یا ناشی از بریدن پیاز، زیر میکروسکوپ طور دیگری معلوم می‌شوند. وقتی تصاویر این اشک های مختلف را ۱۰۰ تا ۴۰۰ بار بزرگتر بسازیم، می بینیم که آنها ساختار متفاوت دارند. مواد حاوی انواع اشک نیز از هم تفاوت دارند.

آیا حیوانات نیز گریه می‌کنند؟

در مورد اینکه حیوانات نیز گریه می‌کنند، یعنی می توانند احساسات خود را تبارز بدهند، دانشمندان نظر واحدی ندارند. برخی از دانشمندان به این باورند که حیوانات توانایی ابراز احساسات خود را دارند. این دانشمندان متیقن اند که طور مثال فیل ها، وقتی یک هم‌نوع شان می‌میرد، در عزای آن اشک می‌ریزند.

اکثریت دانشمندان می‌گویند که تنها انسان قادر است احساسات خود را با گریه ابراز کند و حیوانات چنین توانایی را ندارند. اما "اشک تمساح" واقعاً وجود دارد؟ استفاده از اصطلاح اشک تمساح در بساری از زبان های دنیا رایج است. در گذشته ها عقیده بر آن بود که تمساح برای بدست آوردن طعمه کنار آب رفته و مدت طولانی بی‌حرکت می افتاد و اشک زهر آلود و لزجی از چشمانش میریخت. جانوران دیگری که گمان میبردند این حیوان مرده و به منظور تغذیه بالای آن می‌نشستند، مسموم گردیده و فرار کرده نمی توانستند. آنگاه تمساح آنها را می بلعید. حالا وقتی در مورد انسانی گفته می شود که "اشک تمساح می‌ریزد"، کنایه از گریه و اندوه ریاکارانه است.

(Gudrun Heise) / si, rs