Ιταλία: η σκοτεινή πλευρά των φουντουκιών

Όταν η πρωινή ομίχλη σιγά-σιγά διαλύεται γύρω από το κάστρο του Σαν Κίρικο ξεπροβάλλει ένα ειδυλλιακό τοπίο: αγροτόσπιτα, καταπράσινη φύση, τζιτζίκια, μέλισσες, κοασμοί βατράχων. Όμως αν περπατήσει κανείς λίγο παρακάτω και φτάσει στις περίφημες ιταλικές φυτείες φουντουκιού, επικρατεί σιωπή. Τα πουλιά και τα έντομα έχουν φύγει προ πολλού από τις μονοκαλλιέργειες. Οι ατελείωτες γραμμές καρποφόρων δενδρυλλίων είναι το χαρακτηριστικό τοπίο που συναντά κανείς στο οροπέδιο Αλφίνα, μερικές εκατοντάδες μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Μέχρι πρόσφατα όμως η περιοχή είχε άλλη όψη. Κατακλυζόταν από αγριολούλουδα και ένα συνονθύλευμα πολλών και διαφορετικών καλλιεργειών.

«Πριν από πέντε με έξι χρόνια η περιοχή ήταν εντελώς διαφορετική» αναφέρει ο Γκαμπριέλε Αντονιέλα, ερευνητής και ακτιβιστής στην οργάνωση Comitato Quattro Strade, η οποία εστιάζει στην προστασία της φύσης στο οροπέδιο Αλφίνα. Σύμφωνα με τον Αντονιέλα περίπου 300 εκτάρια νέων φυτειών στην περιοχή ανήκουν σε μόλις λίγους μεγάλους επενδυτές. Το οροπέδιο βρίσκεται στην Τούσκια, στην περιοχή του Βιτέρμπο, η οποία παραδοσιακά παράγει φουντούκια. Περίπου το 43% της καλλιεργήσιμης γης εδώ προορίζεται για τις φουντουκιές. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής προορίζεται με τη σειρά του για τη βιομηχανία ζαχαροπλαστικής για προϊόντα όπως η σοκολάτα, η πραλίνα ή το μαντολάτo.

Σημαντικά προβλήματα από τις μονοκαλλιέργειες

Η παραγωγή ξηρών καρπών έχει μακραίωνη παράδοση στην περιοχή. Έχει αυξηθεί όμως από τη δεκαετία του 60 και έκτοτε αποτελεί βασικό τομέα της γεωργικής παραγωγής. Τα τελευταία χρόνια η εντατικοποίηση των πρακτικών μονοκαλλιέργειας και η επέκτασή τους σε νέες περιοχές, όπως το οροπέδιο Αλφίνα προβληματίζουν τους περιβαλλοντολόγους. Αρκετές ποικιλίες έχουν αντικατασταθεί πλέον από μονοκαλλιέργειες φουντουκιού με αποτέλεσμα να έχουν εξαφανιστεί τα έντομα. «Το φουντούκι αποτελεί για εμάς σημαντικό πόρο αλλά καλλιεργείται με μη βιώσιμο τρόπο» αναφέρει ο Φαμιάνο Κρουτσιαρέλλι, πρόεδρος της περιβαλλοντικής οργάνωσης Biodistretto della Via Amerina e delle Forre. Όπως επισημαίνει, οι μονοκαλλιέργειες έχουν προκαλέσει προβλήματα στο έδαφος, το νερό και τον αέρα. Η χρήση λιπασμάτων καθιστά το έδαφος πιο ξηρό με έντονη διάβρωση. Επίσης την περίοδο της συγκομιδής σύννεφα σκόνης που περιέχουν επιβλαβείς χημικές ουσίες καλύπτουν την ατμόσφαιρα.

Ένα όμως από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα υποβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος στην περιοχή είναι η ηφαιστειακή λίμνη Βίκο. Εκεί καταλήγουν μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων και χημικών, εξηγεί ο καθηγητής Τζουζέπε Νασκέτι από το Πανεπιστήμιο της Τούσκιας, ο οποίος μελετά τη λίμνη εδώ και 25 χρόνια. Εκεί εντόπισε τα λεγόμενα «κόκκινα φύκια», τα οποία εκκρίνουν καρκινογόνες χημικές ουσίες, επιβλαβείς για τη φύση και τον άνθρωπο.

Μεγάλοι επενδυτές και κολοσσοί της βιομηχανίας τροφίμων

Σύμφωνα με περιβαλλοντολόγους το πρόβλημα δεν είναι η ίδια η παραγωγή φουντουκιού αλλά η μετατόπιση στις εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες για να καλυφθεί η ζήτηση εταιρειών τροφίμων. Για παράδειγμα ο όμιλος Ferrero, που παρασκευάζει τη Nutella, δεν διαθέτει μεν δικές του εκτάσεις, είναι όμως ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές ξηρών καρπών από την περιοχή. Το 2018 η εταιρεία ξεκίνησε το σχέδιο Progetto Nocciola Italia με στόχο να αυξήσει τις φυτείες φουντουκιών σε όλη την Ιταλία κατά 20.000 εκτάρια έως το 2026 σε συνεργασία με τοπικές αγροτικές ενώσεις. Σύμφωνα με εκπροσώπους της, η Ferrero συνεργάζεται με ερευνητές από διάφορα Πανεπιστήμια ώστε να κατανοήσει «τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις» και να «βελτιώσει τη βιωσιμότητα στην παραγωγή φουντουκιών».

Εντούτοις, όπως αναφέρει ο αγρότης Ανσέλμο Φιλέσι η στροφή σε βιώσιμες καλλιέργειες δεν είναι εύκολη. Ο ίδιος είχε υιοθετήσει πριν λίγα χρόνια βιώσιμες μεθόδους καλλιέργειας φοβούμενος τις περιβαλλοντικές συνέπειες. Όμως δεν μπορούσε να πουλήσει τα φουντούκια του σε μεγάλους αγοραστές, διότι οι μεγάλες βιομηχανίες ζητούν φουντούκια με ελάχιστη ζημιά από παράσιτα, τα οποία προκαλούν μια ελαφρώς πικρή γεύση. «Αυτό είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί μόνο με οργανικές μεθόδους» λέει χαρακτηριστικά. «Αν τα φουντούκια δεν είναι τέλεια, δεν τα δέχεται η αγορά». Στο μεταξύ ο Φιλέσι πουλά τα προϊόντα του σε τοπικά καταστήματα ή σούπερ μάρκετ. Όπως λέει, οι πιο μεγάλοι αγρότες όμως είναι δύσκολο να κάνουν 100% αυτή τη μετάβαση. Επίσης η μεγάλη ζήτηση σε φουντούκια αυξάνει και τις τιμές της γης στην περιοχή, κι έτσι είναι δύσκολο μικροί αγρότες να ξεκινήσουν κάτι εδώ.

Για τον καθηγητή Νασκέτι όσο το κέρδος μπαίνει πάνω από τη βιωσιμότητα, είναι δύσκολο να επιτευχθεί η πλήρης μετάβαση σε βιολογικές φυτείες. «Οι άνθρωποι δεν φαντάζονται ότι πίσω από ένα βάζο πραλίνας φουντουκιού συντελείται μια περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική καταστροφή» αναφέρει ο Αντονιέλα, ο οποίος δεν σταματά τις διαμαρτυρίες αλλά και την ενημέρωση νέων αγροτών. «Θέλουμε να δείξουμε ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν διαφορετικά, ότι η γεωργία μπορεί να βασίζεται στον σεβασμό του περιβάλλοντος».»

Μέγκαν Λακομπίνι ντε Φάζιο

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη