Από τον παιδικό σταθμό μέχρι το Abitur

Θεωρητικά όλοι οι άνθρωποι έχουν με τη γέννησή τους ίσες ευκαιρίες. Το αργότερο όμως στον παιδικό σταθμό αναδεικνύονται ανισότητες και προβλήματα που τους ακολουθούν για πολλά χρόνια. Ίσως για πάντα. Μια πρώτη γεύση της κοινωνικής πραγματικότητας παίρνουν τα νήπια με την εγγραφή τους στον παιδικό σταθμό. Οι περισσότερες προσχολικές μονάδες στη Γερμανία είναι δημοτικές ή εκκλησιαστικές. Υπάρχουν όμως και ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί. Το παιδαγωγικό σύστημα που χρησιμοποιούν διαφέρει από μονάδα σε μονάδα, όπως άλλωστε και τα προγράμματα τους. Υπάρχουν παιδικοί σταθμοί που προσφέρουν προγράμματα εκμάθησης ξένων γλωσσών, άλλοι δίνουν έμφαση στις καλλιτεχνικές δεξιότητες, ενώ όλο και περισσότεροι προβάλλουν την ανάπτυξη της οικολογικής ευαισθησίας. Ποτέ δεν ήταν τόσο πλουραλιστική η προσχολική εκπαίδευση στη Γερμανία.

Τα «δύσκολα» αρχίζουν στο σχολείο

Η φοίτηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αρχίζει με το πέμπτο ή έκτο έτος της ηλικίάς των παιδιών. Το δημοτικό σχολείο (Grundschule) ανοίγει τις πόρτες του στα «πρωτάκια» που συνοδεύονται από τους γονείς τους και κρατούν στα χέρια την περίφημη Schultüte. Πρόκειται για ένα χωνί από χαρτόνι, το οποίο οι γονείς ή η νονά έχουν γεμίσει με γλυκίσματα και σχολικά είδη.

Η φοίτηση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση διαρκεί κατά κανόνα τέσσερα χρόνια. Μετά λαμβάνονται οι καθοριστικές για το μέλλον των μαθητών αποφάσεις. Σε ποιον τύπο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα συνεχίσουν;

Θα είναι το Κύριο Σχολείο (Hauptschule), το Πρακτικό Σχολείο (Realschule) ή το Γυμνάσιο (Gymnasium); Η φοίτηση στο Κύριο Σχολείο ολοκληρώνεται μετά από πέντε χρόνια και μετά ακολουθεί η επαγγελματική εκπαίδευση. Στην πραγματικότητα, όμως, ο ένας στους τρεις αποφοίτους του Κυρίου Σχολείου δεν βρίσκει θέση μαθητείας για να εκπαιδευτεί. Μεγαλύτερες πιθανότητες επαγγελματικής κατάρτισης έχουν οι απόφοιτοι των δύο άλλων σχολικών τύπων. Το Γυμνάσιο είναι ο τύπος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που οδηγεί στο πανεπιστήμιο. Περίπου το ένα τρίτο του συνόλου των μαθητών διασφαλίζει κατόπιν επιτυχών εξετάσεων την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (Abitur).

Αθλητισμός, φιλίες και ίντερνετ

Ο δρόμος όμως μέχρι το πανεπιστήμιο ή την επαγγελματική εκπαίδευση είναι μακρύς και απαιτεί διαλείμματα ψυχαγωγίας και αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Την αποστολή αυτή αναλαμβάνουν συνήθως τα αθλητικά σωματεία ή οι μουσικές σχολές και τα προγράμματα εθελοντισμού. Από το δημοτικό ακόμη είναι πλήρες το πρόγραμμα των μαθητών. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα που διενήργησε το Ινστιτούτο Robert Koch, το 84% των παιδιών ηλικίας 11 έως 17 δήλωσαν ότι ασχολούνται με τον αθλητισμό τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Όταν δεν αθλούνται «συναντούν τους φίλους τους», αναφέρεται στην έρευνα. Και οι «συναντήσεις» αυτές δεν λαμβάνουν χώρα πλέον στο δρόμο ή στην πλατεία, αλλά στο διαδίκτυο. Μια online-εφηβεία σχολιάζουν οι επικριτές.

Το προσωπικό ισχυρότερο του πολιτικού στοιχείου

Η ενασχόληση με την πολιτική δεν είναι «in». Σύμφωνα με την έρευνα Σελλ (Shell-Jugendstudie), μόνο το 33% των νέων ενδιαφέρονται για «πολιτικά θέματα». Στη δεκαετία του 80` το αντίστοιχο ποσοστό ήταν διπλάσιο. Τότε η Γερμανία ήταν διαιρεμένη, υπήρχε το ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κομμάτων ήταν σαφέστερες και τα πεδία σύγκρουσης περισσότερα. Η σημερινή γερμανική νεολαία προσανατολίζεται σε παραδοσιακές αξίες: Φιλοπονία, ζήλος, τάξη και ασφάλεια. Αυτό τουλάχιστον είναι το συμπέρασμα της έρευνας Σελλ. Στο πλαίσιο αυτό περίοπτη θέση έχουν η οικογένεια, η φιλία και η σχέση.

Η σημερινή νεολαία στη Γερμανία έχει μπροστά της ανοιχτές τις πόρτες του κόσμου. Ένας χρόνος παραμονής στις ΗΠΑ ή στη Γαλλία δεν είναι πλέον άπιαστο όνειρο. Σημειώνεται μια πρωτοφανής μετατόπιση των ορίων. Όχι μόνο «προς τα πάνω» αλλά και «προς τα κάτω». Αρκεί μια ματιά στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για να διαπιστώσει κανείς τις ακραίες αυτές αντιφάσεις. Μαθητές που πέφτουν σε κώμα από υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, κρούσματα ωμής βίας στα προαύλια των σχολείων, κλοπές και εκβιασμοί συμμαθητών συνιστούν την «ανάποδη» πλευρά του νομίσματος.

Την ίδια ώρα ο 19χρονος Στέφαν Ντέγκε και η 17χρονη Μπεατρίς Ντίτες –και οι δύο μαθητές του Γυμνασίου από την Λειψία- ανακηρύσσονται νικητές του διαγωνισμού «Jugend forscht», έχοντας εφεύρει τον «βραστήρα ξυλαερίου». Μία επινόηση, ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιοχές του Τρίτου Κόσμου, όπου η τροφοδοσία των σπιτιών με ηλεκτρικό ρεύμα και φυσικό αέριο δεν είναι αυτονόητη.