Ένα "διαφορετικό δείγμα γραφής"

Ένα βήμα από την κεντρική πλατεία των Τιράνων υπάρχει σήμερα ένα μεγάλο εργοτάξιο. Χτίζεται με γοργούς ρυθμούς ο νέος ορθόδοξος καθεδρικός ναός των Τιράνων δίπλα στα σημαντικότερα κτίρια της αλβανικής πρωτεύουσας. Το εμφανέστερο ίσως δείγμα της πορείας που έχει διανύσει η Οθρόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας τα 15 και πλέον χρόνια μετά την καθεστωτική αλλαγή, και η οποία δεν ήταν καθόλου γραμμική. Αποτέλεσμα της ακάματης προσπάθειας που κατέβαλε και καταβάλει ο προκαθήμενός της ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος. Όταν είχε πρωτοπάει στα Τίρανα, λέει στο μικρόφωνο της Ντόιτσε Βέλε, δεν είχε βρει ούτε ένα δωμάτιο.

«Είναι η μόνη περίπτωσις γενικώς στην ιστορία της Εκκλησίας, που μια αυτοκέφαλη Εκκλησία καταργήθηκε και διαλύθηκε πλήρως για 23 ολόκληρα χρόνια. Άρα έπρεπε από την αρχή - όχι απλώς από μηδενική βάση, αλλά από αρνητικούς αριθμούς - να ξεκινήσουμε. Με τη χάρη του Θεού, αυτή τη στιγμή η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας είναι μια πραγματικότητα», υπογραμμίζει ο κ. Αναστάσιος.

Εκ θεμελίων ανασύσταση της Εκκλησίας

Στο διάστημα που μεσολάβησε, «δημιουργήθηκαν στελέχη, χειροτονήθηκαν 130 κληρικοί, συστάθηκε μία σύνοδος που αποτελείται σήμερα από έξι μέλη, οργανώθηκαν 400 περίπου ορθόδοξες κοινότητες, χτίστηκαν 140 νέοι ναοί, αναστηλώθηκαν 70 κατεστραμένα μνημεία και επισκευάστηκαν άλλοι 110 μικρότεροι ναοί». Ο κ. Αναστάσιος απαριθμεί: « 50 επίσης άλλα οικοδομήματα χτίστηκαν για να στεγάσουν την Αρχιεπισκοπή, μητροπόλεις, σχολεία, ξενώνες, εργαστήρια, άλλα ιδρύματα, τα οποία έχει ανάγκη η εκκλησία. Καταλαβαίνεται ότι και μόνο με αυτό το τεράστιο οικοδομικό έργο δώσαμε εργασία σε χιλιάδες ανθρώπους και χιλιάδες οικογένειες, εργασία και αξιοπρέπεια και βοηθήσαμε την όλη ανάπτυξη της οικονομίας της Αλβανίας, η οποία όλο αυτό το χρονικό διάστημα μπορούσε να μας δει ως τους καλύτερους επενδυτές».

Σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει τα δικά της σχολεία, ένα εκκλησιαστικό λύκειο, εκκλησιαστική ακαδημία, έναν εκδοτικό οργανισμό, ραδιόφωνικό σταθμό. Παράλληλα με την ανασυγκρότηση της Εκκλησίας, ο κ. Αναστάσιος έδωσε ένα αισθητό παρόν στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας, αναπτύσσοντας ένα ευρύτατο κοινωνικό έργο.

«Θα σας έλεγα», σημειώνει ο κ. Αναστάσιος «ότι δεν ήταν στην ατζέντα πολλών θρησκευομένων ή εκκλησιαστικών όλη αυτή η προσπάθεια που κάναμε στον κοινωνικό τομέα. Αλλά εμείς από την πρώτη στιγμή θεωρήσαμε ότι δεν φτάνει να μιλάς για την πίστη και την αγάπη, πρέπει να εκφράζεις αυτή την πίστη και την αγάπη. Όχι γενικά και αόριστα, αλλά με συγκεκριμένα έργα. Έτσι λοιπόν, παράλληλα με την ανασύσταση εκ θεμελίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, - το τονίζω αυτό το ‘εκ θεμελίων’ - αναπτύξαμε πρωτοποριακά προγράμματα στους τομείς της υγείας, της εκπαιδεύσεως, προνοίας αγροτικής αναπτύξεως, πολιτισμού και οικολογίας».

Τεράστιο κοινωνικό έργο

Τα παραδείγματα είναι πολλά: εξαιρετικές υπηρεσίες προσφέρει το ιατρικό διαγνωστικό κέντρο στα Τίρανα με 24 ειδικότητες, σύγχρονο εξοπλισμό, εκπαιδευμένο προσωπικό και συμπληρώνεται με άλλα τέσσερα πολυιατρεία σε άλλες πόλεις που εξυπηρετούν περίπου 6000 ασθενείς το μήνα, βεβαίως, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ιδρύθηκαν τα πρώτα στην Αλβανία ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης, 15 νηπιαγωγεία, δύο δημοτικά, ένα τεχνικό λύκειο, ένα οικοτροφείο για μαθήτριες του λυκείου, καλύπτονται πλήρως τα έξοδα διατροφής και σπουδών για 200 περίπου παιδιά.

«Παρέμεινα κοντά στο λαό και στις πιό αντίξοες συνθήκες όταν όλοι ετοιμαζόντουσαν να φύγουν. Και στις πιο σκληρές δοκιμασίες της χώρας αγωνιζόμενος πάντα για την καταλαγή και την αδελφική συνεργασία μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων και μεταξύ των γειτονικών χωρών. Ο ρόλος μου ήταν ρόλος συμφιλιώσεως και καταλαγής».

Δύναμη καταλαγής

Η Αλβανία είναι η μοναδική πρακτικά πολυθρησκευτική και πολυεθνική χώρα των Βαλκανίων. Τί σημαίνει αυτό για τη λειτουργία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο;

«Από την πρώτη στιγμή», λέει ο κ. Αναστάσιος, «τόνισα ότι για τους ορθοδόξους ο κάθε άνθρωπος είναι ένα πρόσωπο ιερό, είναι η εικόνα του Θεού και δε ρωτάμε αν πιστεύει, ή τί πιστεύει. Αυτό ήταν λίγο επαναστατικό, όταν το άκουγαν πολλοί και το θεωρούσαν λίγο περίεργο. Αυτή όμως είναι η δική μου βεβαιότητα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν να φοβηθεί, όλους τους βλέπει σαν φίλους και σαν αδελφούς. Το ότι λοιπόν μπορέσαμε σ΄ αυτό το δύσκολο περιβάλλον να δώσουμε αυτή τη μαρτυρία το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό. Είναι εντελώς διαφορετικό να είσαι σε μια χώρα που η πλειοψηφία είναι ορθόδοξοι και δίνεις λίγο ελεημοσύνη στους άλλους, αν υποτεθεί ότι το κάνεις κι αυτό, και εντελώς διαφορετικό να ζεις σε μια κοινωνία και να καλλιεργείς στους δικούς σου ανθρώπους αυτό το πνεύμα, το οποίο στη συνέχεια ακτινοβολεί και στους άλλους. Είναι ένα μήνυμα αυτό σε μια πολυθρησκευτική κοινωνία, όπως λέτε. Εγώ έλεγα πάντοτε σε σχέση με το γενικότερο περιβάλλον, σε μια εποχή που δεν ήταν σαφές, τι προσανατολισμό θα πάρει η Αλβανία. Υπήρχαν πάρα πολλοί και πάρα πολλές φωνές που έλεγαν να τραβήξουμε και πάλι προς την Ανατολή, προς την Τουρκία, το μουσουλμανικό κόσμο κλπ. Εκείνη λοιπόν την εποχή, η δική μου η φωνή έλεγε: η Αλβανία έζησε σε τρεις διαφορετικές αυτοκρατορίες μαζί με όλους τους άλλους γείτονες. Ζήσαμε μαζί και στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και στη βυζαντινή και στην οθωμανική. Το μέλλον μας είναι πάλι η Ευρώπη. Θα πρέπει να κινηθούμε προς την Ευρώπη. Αυτό φαινόταν λίγο περίεργο την εποχή του 90. Σήμερα όλοι πλέον συμφωνούν ότι το μέλλον της Αλβανίας είναι η ενωμένη Ευρώπη. Πάνω από το 92% συμφωνούν σ΄ αυτό. Είμαι βέβαιος ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία συνέβαλε σ΄ αυτό τον προσανατολισμό και συνέβαλε ακριβώς με το να τονίσει ότι η Αλβανία είναι μια πολυθρησκευτική κοινωνία, η οποία έχει τη θέση της στην ενωμένη Ευρώπη».

Σήμερα περνάμε μια περίοδο του ακραίου φανατισμού. Σε ποιό βαθμό αυτός ο ακραίος θρησκευτικός φανατισμός από πολλές πλευρές, όχι μόνο από μία, δυσκολεύει το έργο σας στην Αλβανία;

Ο θρησκευτικός φανατισμός

«Μέχρι τώρα άμεσα δεν μπορούμε να πούμε ότι μας έχει δημιουργήσει κάποια δυσκολία. Αλλά από την πρώτη στιγμή τονίσαμε ότι ο θρησκευτικός φανατισμός δεν βοηθά την ίδια τη θρησκεία. Αρνείται το βασικό πυρήνα της θρησκείας που είναι η καταλαγή, η ειρήνη, η καλωσύνη. Η δική μας η τοποθέτηση ήταν ακριβώς, ότι θα ζήσουμε μ΄ αυτούς που είναι διαφορετικοί από μας, δεν θα κάνουμε ένα γκέτο, ούτε θα καλλιεργήσουμε μια νοοτροπία ενός κλειστού φρουρίου. Ανήκουμε σε μια κοινωνία και θα μάθουμε να βλέπουμε τους ανθρώπους με βαθύ σεβασμό, χωρίς να τους ρωτάμε κάτι άλλο».

«Τώρα ειδικά σ΄ αυτό που με ρωτάτε, θα μιλήσω πάλι για την Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν θέλω να μιλήσω για άλλους. Υπήρχαν μερικές τάσεις, ορισμένοι οι οποίοι από διάφορα περιβάλλοντα, πιο ακραία της Ελλάδος και άρχισαν να διαμορφώνουν τη νοοτροπία, ότι ‘ο τάδε είναι αντίχριστος’, ‘ο δείνα είναι αντίχριστος’. Από την πρώτη στιγμή τους είπα: κοιτάξτε, αυτά στην Αλβανία δεν μπορούν να σταθούν. Στην Αλβανία δεν είμαστε ‘αντί’ κάποιου άλλου. Ο λόγος μας είναι θετικός, εμείς μιλάμε για την αγάπη του Χριστού, για τη δύναμη της πίστεως, δεν ψάχνουμε να βρούμε εχθρούς».

«Για άλλα περιβάλλοντα, το μόνο το οποίο έχω παρατηρήσει τον τελευταίο καιρό είναι ότι η μουσουλμανική αλβανική κοινότητα είχε πάντα ένα χαρακτήρα πολύ περισσότερο ανοιχτό και ήπιο. Βεβαίως πολλά παιδιά, τα οποία εστάλησαν εκτός Αλβανίας και γυρίζουν τώρα, έμειναν πολλά χρόνια σε διάφορες αραβικές χώρες κάτω από διάφορες επιδράσεις, έρχονται πολλές φορές με μια αντίληψη ότι μεταφέρουν το γνήσιο ισλάμ και παρουσιάζουν ορισμένες συμπεριφορές λίγο πιό έντονες. Έτσι παρουσιάζονται κατά καιρούς τέτοιες δυσκολίες π.χ. στη Σκόδρα είχαν κάτι συγκρούσεις καθολικοί και μουσουλμάνοι για το σταυρό που είχαν τοποθετήσει, και σ΄ εμάς ζήτησαν βγάλουμε κάτι σταυρούς. Νομίζω όμως ότι είναι επί μέρους εκδηλώσεις».

Συνεπείς στις βασικές ιδέες του δυτικού πολιτισμού

«Γενικότερα όμως το θέμα του θρησκευτικού φανατισμού στην εποχή μας είναι πολύ σύνθετο. Και να μήν φανταζόμαστε ότι είναι μονόπλευρο. Ο φανατισμός μπορεί να υπάρξει κάθε θρησκευτικό περιβάλλον. Και στη χριστιανική ιστορία έχουμε περιπτώσεις φανατισμού. Οι σταυροφορίες δεν ήταν αθώες. Τώρα μάλιστα στη σύγκρουση που ζούμε σήμερα, πολύ συχνά αυτό το σύνδρομο των σταυροφοριών χρησιμοποιείται προπαγανδιστικά είτε συνειδητά, είτε υποσυνείδητα, ότι δηλαδή ‘βλέπουν μια καινούρια σταυροφορία της Δύσεως και αμύνονται’. Βεβαίως και αυτό είναι μια πολύ μεγάλη απλούστευση. Αλλά από την άλλη πλευρά θα ήταν λάθος να δούμε όλους αυτούς οι οποίοι δείχνουν μια τέτοια συμπεριφορά, χωρίς να δούμε τη δική μας την ευθύνη, δηλαδή την ευθύνη της Δύσεως. Οταν η Δύση δεν είναι δίκαια στους τρόπους με τους οποίους παίρνει αποφάσεις για ορισμένους λαούς υπάρχει μια αντίδραση, πολλές φορές πιό υπερβολική από αυτή που φανταζόμαστε. Άρα στην προσπάθεια αυτή τη σημερινή, για να μπορέσει να καταλαγιάσει αυτός ο φανατισμός, δεν πρέπει να λέμε μόνο στους άλλους τί πρέπει να κάνουν, αλλά πρέπει να αρχίσουμε από τους εαυτούς μας. Να είμαστε εμείς πιο συνεπείς στις ιδέες αυτές που θεωρούμε ότι είναι βασικές ιδέες του δυτικού πολιτισμού, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης. Οχι επιλεκτικά, ό,τι βολεύει εμάς, αλλά να δείχνουμε ότι είναι αληθινά έτσι».

Συν: Γιώργος Παππάς