60ή Biennale στη Βενετία: Πολιτική, ουσιαστική, όμορφη

Και μόνο για να δει κανείς τη Βενετία που από μόνη της είναι ένα έργο τέχνης αξίζει μια επίσκεψη, εάν βεβαίως κάποιος έχει την οικονομική δυνατότητα. Αυτή είναι μια πρώτη και προφανής απάντηση. Η 60η Biennale Σύγχρονης Τέχνης προσφέρει όμως και άλλους λόγους για να την επισκεφθεί κανείς στην πάλαι ποτέ πόλη των Δόγηδων.

Ο Βραζιλιάνος καλλιτεχνικός διευθυντής Αντριάνο Πεντρόζα επέλεξε να δώσει την ευκαιρία σε άγνωστους στο ευρύ κοινό καλλιτέχνες να εκθέσουν στη σημαντικότερη έκθεση σύγχρονης τέχνης που διοργανώνεται από το 1895, και φέτος έχει τον γενικό τίτλο «Ξένοι παντού». Κύρια θέματά της αποτελούν οι αυτόχθονες και η εκμετάλλευσή τους από τις δυτικές κοινωνίες, η βία, η μετανάστευση, ο πόλεμος, η queer κοινότητα. Θέματα που μόνο έκπληξη βεβαίως δεν προκαλούν πλέον σήμερα αφού καμία από αυτές τις ιδέες δεν είναι ούτε πραγματικά πρωτότυπη αλλά ούτε καινούργια. Η επίσης σημαντικότατη διεθνής έκθεση documenta στο Κάσελ που διοργανώνεται κάθε πέντε χρόνια, εδώ και δεκαετίες επιχειρεί να διατυπώσει μια παρόμοια προβληματική. Πολλά όμως από τα θέματα που θίγει φέτος η Biennale παραμένουν άλυτα και αξίζει να αναφερόμαστε σε αυτά ακόμα και εάν δεν ευτυχήσουν να καταγράψουν πολλά κλικ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η αρμονία και οι πόλεμοι

Στους Κήπους και στα Παλιά Ναυπηγεία της Βενετίας σε μια έκταση χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων παρουσιάζονται 88 εθνικές συμμετοχές και 332 καλλιτέχνες και συλλογικότητες με έναν τρόπο που καταφέρνει να πραγματευθεί δύσκολα θέματα συνδυάζοντας όμως και μια ισορροπημένη αισθητική φόρμα. Το στήσιμο της έκθεσης δεν καταφεύγει σε εξυπνάδες και προκλήσεις για να προσελκύσει το βλέμμα και το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Είναι αξιοθαύμαστη για παράδειγμα η ισορροπημένη αρμονική παρουσίαση των έργων στα Παλιά Ναυπηγεία παρά την πληθώρα τους. Δύσκολο κατόρθωμα αυτό.

Φέτος για πρώτη φορά συμμετέχουν το Μπενίν, το Ανατολικό Τιμόρ, η Αιθιοπία και η Τανζανία, ενώ η 60η Biennale γίνεται στη σκιά των δυο μεγάλων πολέμων. Εξαιτίας της επίθεσης τηςΡωσίας  στην  Ουκρανία έχει αποκλειστεί για δεύτερη συνεχή φορά η ρωσική συμμετοχή. Φέτος όμως παραχωρήθηκε το ρωσικό περίπτερο από τη Μόσχα στη φίλη χώρα Βολιβία. Αντίθετα η Ουκρανία είναι παρούσα, όχι μόνο μέσα από τη δική της καλλιτεχνική συμμετοχή, αλλά μέσα και από αναφορές άλλων χωρών.

Στο πολωνικό περίπτερο για παράδειγμα παρουσιάζεται ένα βίντεο που είναι γροθιά στο στομάχι. Η καλλιτεχνική ομάδα Open Group στο έργο της με τον τίτλο «Repeat after me II» παρουσιάζει δυο Ουκρανούς πρόσφυγες που τραγουδούν καραόκε και καλούν το κοινό να επαναλάβει τους ήχους που ακούνε. Οι ήχοι που πρέπει να μιμηθούν όμως δεν είναι κάποια διασκεδαστικά τραγούδια αλλά αυτοί των τουφεκιών και των σειρήνων. Οι ήχοι της δικής τους καθημερινότητας.

Ο πόλεμος στη Γάζα με έναν τρόπο είναι επίσης παρών στη Βενετία. Όχι μόνο γιατί τρεις βαριά οπλισμένοι στρατιώτες φυλάσσουν διαρκώς το Ισραηλινό Περίπτερο και πολλοί αστυνομικοί είναι παρόντες στο χώρο (εικόνα πολύ ανοίκεια για μια έκθεση τέχνης) αλλά και γιατί η Ισραηλινή καλλιτέχνις Ρουθ Πατίρ και οι δυο επιμελήτριες αποφάσισαν να μην ανοίξουν το περίπτερο παρόλο που είχαν ξεκινήσει το στήσιμο του έργου με τον τίτλο «M otherland».

Ζητούν την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων. Μια πράξη αντίστασης στην κυβέρνηση Νετανιάχου που ίσως να ενισχύθηκε και από την ανοιχτή επιστολή που εν τω μεταξύ έχουν υπογράψει 25.000 καλλιτέχνες απαιτώντας τη μη συμμετοχή του Ισραήλ στην 60η Biennale.

Οι αυτόχθονες και η εκμετάλλευση

Μεγάλη συζήτηση και ενδιαφέρον έχει προκαλέσει το αμερικανικό περίπτερο που έχει φιλοτεχνήσει ο Τζέφρι Γκίπσον, ο πρώτος αυτόχθονας Αμερικανός καλλιτέχνης με καταγωγή από τη φυλή των Τσερόκι που είχε τη δυνατότητα να παίξει έναν τέτοιο πρωταγωνιστικό ρόλο, ενώ το Χρυσό Λέοντα κέρδισε το Αυστραλιανό Περίπτερο. O καλλιτέχνης Άρτσι Μούρ αναφέρεται στο γενεαλογικό δέντρο δυο φυλών Αβοριγίνων δηλαδή αυτοχθόνων, την οποία έχει γράψει με κιμωλία στους τοίχους και την οροφή του περιπτέρου.

Μας άρεσε ιδιαίτερα το ολλανδικό περίπτερο με έργα φτιαγμένα με απομεινάρια ξύλου υπεραιωνόβιων δασών που αποψιλώθηκαν, κακάο και βούτυρο καρύδας. Όσο μαλακά είναι τα υλικά των γλυπτών τόσο σκληρά είναι τα έργα και το μήνυμα της ομάδας CATPC, καλλιτεχνών-εργατών στις φυτείες κακάο στην περιοχή Λουζάνγκα στη σημερινή Δημοκρατία του Κονγκό.

Τα έργα τους ανέδειξε ο Ολλανδός καλλιτέχνης Ρέντζο Μάρτενς, του οποίου η χώρα υπήρξε μια σημαντική αποικιοκρατική δύναμη που εκμεταλλεύθηκε τους εργάτες των φυτειών. Η ομάδα CATPC από το 2014 αγοράζει τμήμα των φυτειών πουλώντας τα έργα της και μετατρέποντας τις παραγωγές σε βιώσιμες για το περιβάλλον καλλιέργειες.

Τέλος βεβαίως η ελληνική συμμετοχή στην οποία αναφερθήκαμε εκτενώς σε προηγούμενο άρθρο.

«Ξηρόμερο» είναι ο τίτλος του έργου που παρουσιάζει το αποτέλεσμα μακροχρόνιας έρευνας πάνω στο ελληνικό πανηγύρι.Κεντρική θέση στο Ελληνικό Περίπτερο που κατασκευάστηκε το 1934, κατέχει ένα τεράστιο ποτιστικό ως σύμβολο του μόχθου της αγροτικής καλλιέργειας αλλά και του νερού ως πηγή ζωής.

«Ξένοι παντού» λοιπόν ο τίτλος της φετινής 60ης Biennale και δεν θα μπορούσε να είναι πιο εύστοχος σε μια πόλη σαν την Βενετία. Εκεί όπου οι πλούσιοι ξένοι τουρίστες από όλο τον κόσμο συναντιούνται φέτος με το έργο των μη προνομιούχων ξένων καλλιτεχνών.