Πορτογαλία: 50 χρόνια μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων

Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων υπό την ηγεσία ενός αριστερού «Κινήματος Ενόπλων Δυνάμεων» και την υποστήριξη της μεγάλης πλειονότητας του κόσμου στην Πορτογαλία, αποτέλεσε σημείο καμπής από πολλές απόψεις. Όχι μόνο έθεσε τέλος στη σχεδόν 50ετή δικτατορία των Σαλαζάρ και Καετάνο, αλλά δρομολόγησε το τέλος των πορτογαλικών αποικιοκρατικών πολέμων και την ανεξαρτησία της Αγκόλας, της Μοζαμβίκης, της Γουινέας-Μπισάου, του Πράσινου Ακρωτηρίου και του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε. Φέτος, οι πέντε πορτογαλόφωνες αφρικανικές χώρες κοιτάζουν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς τη Λισαβόνα όπου εορτάζεται από κοινού η 50ή επέτειος της Επανάστασης των Γαρυφάλλων.

«Καθοριστική προς την ανεξαρτησία»

«Στην Αγκόλα, η Επανάσταση των Γαρυφάλλων προκαλεί θετικά συναισθήματα», λέει ο αναλυτής Νκικινάμο Τουσάμπα που γεννήθηκε 13 χρόνια αργότερα στη βόρεια επαρχία Ζαΐρ της Αγκόλας. Για τον ίδιο, ένα πράγμα είναι σαφές: «Η πορτογαλική επανάσταση είχε καθοριστική επίδραση στη διαδικασία ανεξαρτησίας της χώρας μας μόλις ενάμιση χρόνο αργότερα, στις 11 Νοεμβρίου 1975». Στην πραγματικότητα, οι απευθείας διαπραγματεύσεις μεταξύ της πορτογαλικής κυβέρνησης και των κινημάτων ανεξαρτησίας στην Αγκόλα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια της αλλαγής του καθεστώτος στη Λισαβόνα. Τον Ιανουάριο του 1975, η πορτογαλική κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνίες ανεξαρτησίας με τις τρεις απελευθερωτικές οργανώσεις της Αγκόλας MPLA, UNITA και FNLA στην πόλη Αλβόρ του Aλγκάρβε της νότιας Πορτογαλίας.

«Στη Μοζαμβίκη, η 25η Απριλίου δεν είναι επίσημη αργία» λέει ο δημοσιογράφος Φερνάντο Λίμα. «Παρ' όλα αυτά είναι αδιαμφισβήτητο για μένα ότι η Επανάσταση των Γαρυφάλλων ήταν καθοριστική για να μπορέσει το απελευθερωτικό μέτωπο FRELIMO να υπογράψει συμφωνία ανεξαρτησίας με την Πορτογαλίαστη Λουσάκα λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1974 και να γίνει η χώρα μας ανεξάρτητη μόλις ένα χρόνο αργότερα».

Ο Φερνάντο Καρντόσο, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, έχει άλλη άποψη. Μεγάλωσε στη Μοζαμβίκη κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, αλλά μετακόμισε στη Λισαβόνα με τους γονείς του λίγο μετά την ανεξαρτησία. Ως λέκτορας και επικεφαλής διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων ταξίδεψε στη Μοζαμβίκη, την Αγκόλα και το Πράσινο Ακρωτήριο. «Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων επιτάχυνε αναμφίβολα τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης σε όλες τις πρώην πορτογαλικές αποικίες. Για το λόγο αυτό και μόνο η σημασία της είναι ανεκτίμητη. Ωστόσο, η ανεξαρτησία των πορτογαλικών αποικιών θα είχε γίνει αργά ή γρήγορα ακόμη και χωρίς την Επανάσταση των Γαρυφάλλων στην Πορτογαλία».

Επαναπροσέγγιση

Τα πρώτα χρόνια μετά την ανεξαρτησία, οι σχέσεις μεταξύ των ανεξάρτητων κρατών και της πρώην αποικιακής δύναμης θεωρούνταν δύσκολες. Ιδεολογικά, ακολούθησαν χωριστούς δρόμους. Ενώ η Πορτογαλία στράφηκε προς την ΕΕ, τα πέντε αφρικανικά κράτη ξεκίνησαν την πορεία προς το σοσιαλισμό και εγκαθίδρυσαν μαρξιστικά μονοκομματικά συστήματα με τη βοήθεια του ανατολικού μπλοκ. Στην πρώτη φάση τα νέα αυτά καθεστώτα κατηγόρησαν επανειλημμένα τη Λισαβόνα ότι φιλοξενούσε και υποστήριζε διπλωματικά εκπροσώπους επαναστατικών οργανώσεων, ιδίως της RENAMO της Μοζαμβίκης και της UNITA της Αγκόλας, οι οποίες πολεμούσαν τα μαρξιστικά καθεστώτα στις χώρες τους. Ωστόσο αυτό δεν διήρκησε πολύ, σύμφωνα με τη δικηγόρο από τη Γουινέα Καρμελίτα Πίρες. «Μετά από μια μεταβατική περίοδο, εμείς οι Γουινέζοι πλησιάσαμε και πάλι την Πορτογαλία. Μας ήταν πάντα σαφές ότι ο αγώνας μας για την απελευθέρωση στρεφόταν κατά του πορτογαλικού αποικιακού συστήματος και σε καμία περίπτωση κατά του πορτογαλικού λαού». Παρόμοια άποψη έχει και ο συγγραφέας Αντελίνο Τιμότεο από τη Μοζαμβίκη.

Το τελευταίο μυθιστόρημά του με τον τίτλο «Το έτος του αποχαιρετισμού από τις υπερπόντιες χώρες» διαδραματίζεται την εποχή της Επανάστασης των Γαρυφάλλων. Μιλώντας στην Deutsche Welle υποστηρίζει ότι σε σύγκριση με άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις, «οι Πορτογάλοι έζησαν περισσότερο και πιο εντατικά μαζί με τους λαούς στις αποικίες και αντάλλασσαν ιδέες». Ο Αντρέ Τομασχάουζεν, καθηγητής Διεθνούς και Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Ν. Αφρικής,  λέει ότι επιβεβαιώθηκε στην πρόβλεψη ότι η Λισαβόνα θα κατάφερνε να γίνει η πύλη της Αφρικής προς την Ευρώπη. «Οι σχέσεις με όλες τις πρώην αποικίες είναι καλές σε όλα τα επίπεδα, κυβερνητικό, πολιτιστικό και εκπαιδευτικό. Και οι πορτογαλόφωνες χώρες της Αφρικής συνδέονται επίσης πολύ στενά με την Πορτογαλία από οικονομικής άποψης».

Η συνδετική δύναμη της κοινής γλώσσας

Ο καθηγητής Καρντόζο αναφέρει μιαν άλλην πτυχή. «Η ιστορική και συναισθηματική διάσταση έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία για τους Πορτογάλους από τις εμπορικές ανταλλαγές. Στην Πορτογαλία είναι πεπεισμένοι ότι μια προνομιακή πολιτιστική και πολιτική εταιρική σχέση με τις πορτογαλόφωνες χώρες είναι εκ των ων ουκ άνευ. Αυτό ήταν και το κύριο κίνητρο για την ίδρυση του CPLP, της Κοινότητας Πορτογαλόφωνων Χωρών. Η Πορτογαλία έχει κάνει πολλά για να αντιμετωπίσει τις αρνητικές πτυχές της κοινής ιστορίας και ταυτόχρονα να τονίσει τις θετικές των ιστορικών δεσμών». Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι όλα είναι μέλι-γάλα. Πρόσφατο παράδειγμα οι διαφορετικές θέσεις σε διεθνή θέματα, όπως στο πόλεμο στην Ουκρανία.

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου