Πέντε χρόνια από την προσφυγική Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας

Ήταν 18 Μαρτίου του 2016. Στο τέλος ενός από τα ατελείωτα συμβούλια κορυφής καταπονημένοι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων ανακοίνωναν έναν συμβιβασμό της τελευταίας στιγμής. Επρόκειτο για το λεγόμενο προσφυγικό ντίλ της ΕΕ με την Τουρκία, που εορτάστηκε ως επιτυχία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ο στόχος ήταν η μείωση των προσφυγικών ροών μέσω της ανατολικής Μεσογείου στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην ΕΕ. Οι πολιτικές πιέσεις μετά το απόγειο της προσφυγικής κρίσης του 2015 ήταν ασφυκτικές. Σύμφωνα με την Κομισιόν μέχρι τότε πάνω από 850.000 πρόσφυγες είχαν περάσει στην Ελλάδα.

Οι περισσότεροι Σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία

Ο μηχανισμός που προέβλεπε η συμφωνία έμοιαζε απλός. Γρήγορος έλεγχος από τις ελληνικές αρχές πρόσβασης στη διαδικασία παροχής ασύλου των νεοεισερχομένων και σε αρνητική περίπτωση επαναπροώθηση στην Τουρκία. Για κάθε επαναπροώθηση, η ΕΕ δεσμεύτηκε να δέχεται έναν Σύρο αιτούντα άσυλο στην Τουρκία. Η συμφωνία προέβλεπε και την καταβολή 6 δις ευρώ στην Τουρκία για την στήριξη όσων Σύρων, γύρω στα 4 εκατομμύρια, ζήτησαν τότε καταφύγιο στη χώρα. Επικριτές έκαναν λόγο για εκποίηση των ανθρωπιστικών αξιών και την ανάθεση υπεργολαβικά της ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου σε έναν πρόεδρο που κυβερνά αυταρχικά, τον πρόεδρο Ερντογάν. Αλλά η Άγκελα Μέρκελ, που ήταν η πολιτική κινητήρια δύναμη πίσω από τη συμφωνία, υποστήριξε το ντίλ στην γερμανική βουλή λέγοντας μεταξύ άλλων ότι “αποτελεί πρότυπο και για άλλες τέτοιες συμφωνίες με την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Τυνησία και όπου χρειαστεί”.

Συμφωνίες με μεσογειακές χώρες δεν έγιναν στην πραγματικότητα. Σε ένα σημείο όμως φαίνεται ότι το ντιλ με την Τουρκία λειτούργησε και λειτουργεί. Το 2020 ο αριθμός των προσφύγων, που έφτασαν στην Ελλάδα, μειώθηκε στους 15.000 περίπου. “Αυτό είναι απότοκο της συμφωνίας” υποστηρίζει ο Γκέραλντ Κνάους, ερευνητής σε θέματα μετανάστευσης, που έδωσε την ιδέα για τη συμφωνία. “Πέρυσι το 90% των Σύρων που επί χρόνια ζουν στην Τουρκία ως πρόσφυγες, παρέμειναν στη χώρα. Από το 2014 η Τουρκία είναι η χώρα με τους περισσότερους πρόσφυγες, δέχθηκε 3 φορές περισσότερους Σύρους από ότι ολόκληρη η ΕΕ” υπενθυμίζει ο Κνάους. “Κι αυτό σημαίνει πρακτικά ότι και πέρυσι χάρη στην υποστήριξη της ΕΕ ελάχιστοι ξεκίνησαν το ταξίδι προς την ΕΕ γιατί τα παιδιά τους, εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά, πηγαίνουν σχολείο, έχουν πρόσβαση στο υγειονομικό και κοινωνικό σύστημα”.

Φυσικά παίζουν κι άλλοι παράγοντες ρόλο στη μείωση των ροών στην Ελλάδα. Για παράδειγμα οι πρόσφυγες και μετανάστες επιλέγουν άλλους δρόμους μέσω αφρικανικών χωρών για να προσεγγίσουν την Ιταλία. Η Ισπανία επέτυχε ειδική συμφωνία με το Μαρόκο για να μην φτάνουν εκεί οι πρόσφυγες. Αλλά από το σφράγισμα της λεγόμενης Βαλκανικής οδούκαι με την έναρξη ισχύς της συμφωνίας οργανώσεις βοήθειας καταγγέλλουν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Μέχρι σήμερα λιγότεροι από 3.000 πρόσφυγες επαναπροωθήθηκαν από την Ελλάδα πίσω στην Τουρκία, ενώ το πρόγραμμα επαναγκατάστασης σε άλλες χώρες της ΕΕ προχωρά με ρυθμό χελώνας ή σταμάτησε ελέω πανδημίας αλλά όχι μόνο.

Εικόνες ντροπής από καταυλισμούς

Η ΕΕ δεν κατάφερε μέχρι τώρα να μεταρρυθμίσει την κοινή πολιτική ασύλουγια να ρυθμίσει με τρόπο βιώσιμο και διαρκή προβλήματα μετανάστευσης. Όλα τα μεταρρυθμιστικά σχέδια απέτυχαν κυρίως στο σημείο ανακατανομής των προσφύγων ανάμεσα στα κράτη μέλη, σκοντάφτοντας στην άρνηση ορισμένων χωρών της ανατολικής Ευρώπης να δεχθούν πρόσφυγες. Οι αρχιτέκτονες της συμφωνίας δεν υπολόγισαν ότι τα ελληνικά νησιά θα γίνονταν τελευταίος σταθμός για χιλιάδες πρόσφυγες. Οι δικαστικές αρχές της χώρας δεν κατάφεραν να επεξεργαστούν τις αιτήσεις ασύλου. “Οι προσδοκίες ότι μια χώρα, με τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου ανά κεφαλή σε ολόκληρη την ΕΕ, θα μπορούσε να αποφασίσει γρήγορα ποιοι θα μείνουν και ποιοι θα φύγουν, δεν ήταν ρεαλιστικοί” λέει ο Γκέραλντ Κνάους. Οι σοκαριστικές εικόνες προσφύγων και καταυλισμών στα ελληνικά νησιά έγιναν σύμβολο αποτυχημένης ελληνικής και ευρωπαϊκής προσφυγικής πολιτικής.

“Η Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας αποτελεί κηλίδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ΕΕ” υποστηρίζει ο Ίμογκεν Σανμπάρι από την ΜΚΟ “Διεθνής Επιτροπής Σωτηρίας” (IRC), „και το τίμημα πληρώνουν άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και των 15.000 εγκλωβισμένων στα ελληνικά νησιά. Οι κάτοικοι πάσχουν από κατάθλιψη και κάνουν σκέψεις για αυτοκτονία, είναι πέρα από σαφές ότι δεν αποτελεί ανθρώπινη, βιώσιμη και λειτουργική λύση για την ΕΕ, να περνά τη διαχείριση της μετανάστευσης στα χέρια τρίτων χωρών”. Την άνοιξη του 2020 ο πρόεδρος Ερντογάν σε μια αιφνιδιαστική κίνηση εκβιασμού μετέφερε χιλιάδες προς τα κοινά χερσαία σύνορα με την Ελλάδα. Η Αθήνα σφράγισε τις διόδους και αμύνθηκε με μεγάλη σκληρότητα. Οι εικόνες βίας αποτύπωσαν την αποτυχία της ΕΕ να νοιαστεί για τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Εδώ και καιρό η Τουρκία ζητά την αναθεώρηση της Συμφωνίας και περισσότερα χρήματα. Επιπλέον κατακρίνει ότι “οι πολιτικοί δεν τήρησαν τις υποσχέσεις τους για διευκολύνσεις στην χορήγηση βίζας και μια νέα τελωνειακή ένωση”.

Οι Ευρωπαίοι δικαιολογούν τη στάση τους επικαλούμενοι την αυταρχική πολιτική της Άγκυρας και τις αυξανόμενες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα. Στο Συμβούλιο Κορυφής τέλος Μαρτίου, το θέμα θα τεθεί επί τάπητος. Η οικονομική πτυχή του προγράμματος βοήθειας για Σύρους πρόσφυγες παρατάθηκε σιωπηρά για ένα ακόμη χρόνο. Στην Ελλάδα σύμφωνα με εκτιμήσεις διαμένουν γύρω στους 100.000 Σύρους πρόσφυγες, πολλοί εκ των οποίων εδώ και χρόνια. Βούληση από την υπόλοιπη Ευρώπη να τους υποδεχθεί δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Μπάρμπαρα Βέζελ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου