"Τηλέμαχος - να μείνω ή να φύγω;"

“Should I stay or Should I go” - “Να μείνω ή να φύγω”, αναρωτιούνταν οι Clash στον θρυλικό πια ροκ ύμνο τους. Τριάντα χρόνια αργότερα αναρωτιέται μια ολόκληρη γενιά αν θα μείνει ή αν θα φύγει. Μόνον που αυτήν την φορά το δίλημμα δεν είναι αν θα εγκαταλείψει ένα αγαπημένο πρόσωπο αλλά την ίδια τη χώρα. Αυτό είναι και το κεντρικό ερώτημα στο θεατρικό κομμάτι “Τηλέμαχος – να μείνω ή να φύγω;” των νέων σκηνοθετών Ανέστη Αζά, που έχει σπουδάσει σκηνοθεσία στη δραματική σχολή Ernst Busch του Βερολίνου, και Πρόδρομου Τσινικόρη, που αποφοίτησε από το Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τη συνεργασία μαζί τους αναζήτησε πριν από ένα χρόνο η τότε διευθύντρια του θεάτρου Ballhaus Naunynstrasse, Sermin Langhoff, που πρόκειται σημειωτέον να αναλάβει τη διεύθυνση του Θεάτρου Γκόρκι της γερμανικής πρωτεύουσας. Προγραμματικός στόχος της τουρκικής καταγωγής Langhoff είναι η απεικόνιση της σύγχρονης γερμανικής πραγματικότητας, που χαρακτηρίζεται και από το γεγονός ότι το 20% του πληθυσμού είναι ξένης καταγωγής. Η επιλογή της συγκεκριμένης δουλειάς των δύο ελλήνων σκηνοθετών είναι μια προσπάθεια, όπως μας είπε, ενάντια “στα κλισέ που επικρατούν στην Γερμανία, την απίστευτη ξενοφοβία και την υπεροψία που εκφράζεται κάθε τόσο στα μίντια αλλά και από πολιτικούς, οι οποίοι παρουσιάζουν μια Ελλάδα που δεν έχει σχέση με τη σύνθετη πραγματικότητα.”

Από αρχόντισσα παραδουλεύτρα

Δραματουργικά η παράσταση κινείται στα πλαίσια του θεατρικού ντοκιμαντέρ που είναι γνωστό από την γερμανική θεατρική ομάδα διεθνούς φήμης Πρωτόκολλο Ρίμινι (Rimini Protokoll).
Στην προκειμένη περίπτωση το θεατρικό κομμάτι κινείται κυρίως σε δύο επίπεδα, σε ένα σκηνοθετικό και στο επίπεδο της αφήγησης βιωματικών ιστοριών. Με άλλα λόγια οι έξι έλληνες πρωταγωνιστές στο Βερολίνο εξιστορούν αποκλειστικά προσωπικές τους ιστορίες: Ο Κωστής Καλλιβεράκης πούλησε το διαμέρισμά του για να πληρωθούν τα χρέη του πατέρα του, ο Γιάννης Τσουκαλάς έχασε την δουλειά του και στη συνέχεια πολλούς από τους φίλους του. Η Δέσποινα Μπίμπικα, η οποία στην Ελλάδα ήταν συνηθισμένη να της καθαρίζει το σπίτι η παραδουλεύτρα, τώρα στο Βερολίνο είναι ή ίδια αναγκασμένη να καθαρίζει σπίτια. Η νεαρή γυναίκα με δίπλωμα ψυχολογίας και πτυχίο ηθοποιού εκφράζει στη σκηνή την απογοήτευση αλλά και την απόγνωση της για αυτήν την κατάσταση χρησιμοποιώντας ένα μείγμα από ελληνικά, γερμανικά, αγγλικά και ισπανικά, δηλαδή στις γλώσσες που μιλά.

Απελευθέρωση ή λιποταξία;

Στην παράσταση παρουσιάζονται στην οθόνη σκηνές από μια παλιά ταινία που έχει ως θέμα το ταξίδι επιστροφής του Οδυσσέα, βίντεο από οικογενειακές γιορτές, βίντεο όπου οι γονείς του Πρόδρομου Τσινικόρη, που ζουν στο Βούπερταλ, τον ικετεύουν να μείνει στην Ελλάδα. Βλέπουμε επίσης βίντεο όπου ρωτιούνται περαστικοί σε κεντρικούς δρόμους του Βερολίνου αλλά και της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, τι θα συνιστούσαν σε νεαρούς έλληνες – να φύγουν ή να μείνουν. Τρεις χαρακτηριστικές απαντήσεις από περαστικούς στην Ελλάδα είναι οι ακόλουθες:
«Συμφωνώ ότι δεν μπορούμε να παρατήσουμε την χώρα μας, αλλά αν δεν μπορούμε να ζήσουμε εδώ, τι να κάνουμε;» (άνδρας)
«Το να φύγεις είσαι λιποτάκτης.» (άνδρας)
«Να φύγεις.» (γυναίκα)
«Να μείνεις.» (άνδρας)

Οι σύγχρονοι Τηλέμαχοι

Το κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι ο Τηλέμαχος. Όπως και ο γιός του μυθικού Οδυσσέα, ο σύγχρονος Τηλέμαχος δεν ξέρει τι να κάνει για να αντιμετωπίσει τους σύγχρονους μνηστήρες που νέμονται την περιουσία της οικογένειας και της πατρίδας του: να περιμένει την επιστροφή του μεγάλου “ήρωα”, να καθαρίσει μόνος του την κόπρο του Αυγεία, δηλαδή τη διαφθορά και τις ανισότητες που επικρατούν στην χώρα, ή να φύγει ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα του, τότε του Οδυσσέα και σήμερα τόσων πολλών πατεράδων που μετανάστευσαν; Το ερώτημα αυτό παραμένει αναπάντητο. Το ίδιο ισχύει και για τους δύο νεαρούς σκηνοθέτες, λέει ο 31χρονος Πρόδρομος Τσινικόρης που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βούπερταλ της Γερμανίας: “Είναι μια ερώτηση που θέτουμε τόσο εγώ όπως και ο Ανέστης, δηλαδή αν θα παραμείνουμε στην Ελλάδα για να κάνουμε θέατρο κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες ή αν θα το παλέψουμε στην Γερμανία.” Πράγμα που ο συνάδελφός του, ο 33χρονος Ανέστης Αζάς, σχολιάζει με τον δικό του τρόπο: «...είναι μια περίοδος που ιδίως πλήττεται ο πολιτισμός και οι τέχνες, είναι όμως και η περίοδος που χρειάζονται περισσότερο από ποτέ. Δηλαδή, τώρα, μέσα σε αυτήν την κρίση είναι που το θέατρο έχει να πει πολλά και τώρα είναι τόσο δύσκολο όσο ποτέ να κάνεις θέατρο.”

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου