Τα 80 κλείνει ο Πέτρος Μάρκαρης

Πριν από μερικά χρόνια ο Πέτρος Μάρκαρης ήταν γνωστός στη Γερμανία κυρίως για τα αστυνομικά μυθιστορήματά του. Ωστόσο αυτό τελευταία άλλαξε. Ο συγγραφέας, ο οποίος μιλά άπταιστα γερμανικά, προσκλήθηκε κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης σε εφημερίδες και τηλεοπτικούς σταθμούς στη Γερμανία για να μιλήσει για την κατάσταση στην Ελλάδα. Αλλά και στα τελευταία του μυθιστορήματα ο Μάρκαρης έχει επεξεργαστεί λογοτεχνικά την κρίση, θέτοντάς την στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο της χώρας.

Στα ογδοηκοστά του γενέθλια ωστόσο οι γερμανοί αναγνώστες δεν θα απολαύσουν ένα νέο μυθιστόρημα, αλλά τη συλλογή διηγημάτων «Τριημερία και άλλα διηγήματα» (εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2015) η οποία κυκλοφόρησε στα γερμανικά με τίτλο «Ο θάνατος του Οδυσσέα» σε μετάφραση της Μιχαέλα Πρίντσιγκερ. Ο τόμος περιλαμβάνει, εκτός από δύο σύντομες αστυνομικές ιστορίες με τον γνωστό αστυνόμο Χαρίτο, αφηγήσεις από την ελληνική καθημερινότητα και από τις δύσκολες σχέσεις των Ελλήνων με τους Τούρκους. Για κάποιον που δεν έχει διαβάσει Μάρκαρη, το βιβλίο είναι μία πρώτης τάξεως εισαγωγή στο πλούσιο έργο του.

Ανάμεσα στα διηγήματα ξεχωρίζει το εκτενέστερο «Τριημερία», το οποίο δίνει και τον τίτλο στη συλλογή, όπου περιγράφονται τα γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη τον Σεπτέμβρη του 1955, αλλά και το νοσταλγικό διήγημα «Ο Οδυσσέας γηράσκει μόνος», στο οποίο ένας Έλληνας που ζει στην Αθήνα επιστρέφει στη γενέτειρά του, την Κωνσταντινούπολη, για να πεθάνει «στο γηροκομείο της ομογένειας της Πόλης»: «Θέλω να με θάψουν στον τόπο όπου είδα τα πρώτα μου όνειρα» λέει ο ήρωας, ο οποίος ζει με τις γάτες του στην Κυψέλη. Στο διήγημα περνούν μνήμες της Κωνσταντινούπολης, «από τη μεγάλη κοινότητα των Ψαμαθειών, που οι Ρωμιοί την μοιράζονταν με τους Αρμεναίους» και εικόνες από την Αθήνα· το διήγημα ωστόσο αναπτύσσεται στον ιδιόμορφο χώρο της μνήμης και της νοσταλγίας για έναν τόπο που υπάρχει πλέον μόνο στον χρόνο: «Οι Ρωμιοί έσερναν την κατάρα κάθε μειονότητας. Να μην είναι πουθενά ευχαριστημένοι. Στην Πόλη τούς έφταιγαν οι Τούρκοι, εδώ οι Έλληνες». Το πέρασμα από την Πόλη δεν είναι βέβαια τυχαίο για τον συγγραφέα.

Κωνσταντινούπολη, Βιέννη, Στουτγάρδη…

Ο Πέτρος Μάρκαρης γεννήθηκε το 1937 στη Κωνσταντινούπολη, γιος ενός Αρμενίου και μιας Ελληνίδας. Μετά το σχολείο στην Κωνσταντινούπολη σπούδασε Οικονομικά στη Βιέννη και τη Στουτγάρδη. Ξεκίνησε να γράφει στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60. Το θεατρικό «Η ιστορία του Αλή Ρέτζο» ανέβηκε από την ομάδα του Ελεύθερου Θεάτρου στο Καλουτά το 1971 και σημείωσε σημαντική επιτυχία.

Ως συγγραφέας, σεναριογράφος και μεταφραστής ο Μάρκαρης κατέχει σήμερα στην Ευρώπη έναν σημαντικό ρόλο, καθώς είναι ο γνωστότερος στο γερμανικό κοινό έλληνας πεζογράφος. Ιδιαίτερη σημασία είχε η συνεργασία του με τον σκηνοθέτη Θόδωρο Αγγελόπουλο: ο Μάρκαρης συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη στη συγγραφή των σεναρίων για τις ταινίες «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» (1991), «Το βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) και «Μία αιωνιότητα και μία μέρα» (1998). Αλλά και ως μεταφραστής ο Μάρκαρης έχει προσφέρει σπουδαίο έργο, μεταφράζοντας μεταξύ άλλων και τον «Φάουστ» του Γκαίτε, έργο για το οποίο τιμήθηκε με το μετάλλιο «Γκαίτε» της Βαϊμάρης.

«Ένας από τους πιο αξιόπιστους δείκτες της ατμόσφαιρας στην Αθήνα»

Είναι αξιοσημείωτο πώς ο Μάρκαρης έχει εντάξει την, όχι πλέον και τόσο πρόσφατη, οικονομική κρίση (ή κρίση χρέους, όπως έχει επικρατήσει στα γερμανικά ΜΜΕ) στο ύφος και το κλίμα της πεζογραφίας του. Στην «Τριλογία της κρίσεως» (προσοχή, όχι «της κρίσης»), η οποία αποτελείται από τα μυθιστορήματα Ληξιπρόθεσμα δάνεια (2010), Περαίωση (2011) και Ψωμί, παιδεία, ελευθερία (2012) και συμπληρώνεται από το υστερόγραφο Τίτλοι τέλους (2014) ο Μάρκαρης παρακολουθεί την εξέλιξη της κρίσης μέσα από τα μάτια του επιθεωρητή Κώστα Χαρίτου, ο οποίος, όπως παρατήρησε ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ, «είναι ένας από τους πιο αξιόπιστους δείκτες της ατμόσφαιρας που επικρατεί στην Αθήνα».

Ο δολοφόνοι που κυνηγά ο Χαρίτος θα βάλουν στο στόχαστρό τους τραπεζίτες, στελέχη οίκων αξιολόγησης, φοροφυγάδες και διευθυντές εισπρακτικών εταιρειών με αποτέλεσμα να κερδίσουν την υποστήριξη της κοινής γνώμης. Αλλά και εκπρόσωποι της γενιάς του Πολυτεχνείου θα βρεθούν στο στόχαστρο των δολοφόνων του Μάρκαρη στο Ψωμί, παιδεία, ελευθερία, επειδή εκμεταλλεύτηκαν το πραγματικό ή κατασκευασμένο αντιχουντικό παρελθόν τους για να αναρριχηθούν στην πολιτική.

Στο ίδιο μυθιστόρημα ο Μάρκαρης παρουσιάζει ένα σενάριο που έχει φανταστεί τα τελευταία χρόνια κάθε Έλληνας: την επιστροφή της χώρας στη δραχμή. Με το βλέμμα στραμμένο στα διακυβεύματα της εποχής ο Μάρκαρης εμπλουτίζει το αστυνομικό μυθιστόρημα με την σύγχρονη πολιτική ματιά, η οποία ωστόσο αναζητά στο παρελθόν τις ρίζες και τις αιτίες της κοινωνικής παθογένειας.

Δημήτρης Ελευθεράκης