Πώς ο άνθρωπος άλλαξε τη γεωλογική ιστορία

Εδώ και λίγες δεκαετίες γεωλόγοι και επιστήμονες από συναφή γνωστικά πεδία παρατηρούν τη δραματική γεωλογική εξέλιξη της γης. Η έννοια του φυσικού περιβάλλοντος, όπως το γνωρίζουμε μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια ή τις λογοτεχνικές περιγραφές του ρομαντισμού έχει πάψει προ πολλού να υφίσταται μετά τη βιομηχανική επανάσταση και κυρίως κατά τη μεταβιομηχανική εποχή. Σε προηγούμενες γεωλογικές περιόδους, πριν από κάποιες δεκάδες χιλιάδες χρόνια, η γεωμορφολογία του πλανήτη άλλαζε εξαιρετικά αργά, ως συνέπεια κυρίως μετατοπίσεων των λιθοσφαιρικών πλακών, παγετώνων ή μεγάλων ηφαιστειακών εκρήξεων.

Σήμερα οι γεωλογικοί μετασχηματισμοί αποτελούν ως επί το πλείστον απόρροια της ανθρώπινης επέμβασης στη φύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής: οι αυξημένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αποτέλεσμα της μαζικής εκβιομηχάνισης, έχουν οδηγήσει στην αύξηση των μέσων θερμοκρασιών και κατά συνέπεια στο λιώσιμο των πάγων των δύο Πόλων.

Η «ανθρωπόκαινος» εποχή

H μελέτη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τις αλλοιώσεις στην επιφάνεια της γης που έχουν επέλθει από την εκβιομηχάνιση και αστικοποίηση των τελευταίων αιώνων έχουν οδηγήσει τους επιστήμονες στον χαρακτηρισμό της γεωλογικής περιόδου που διανύει ο πλανήτης ως «ανθρωπόκαινου». Πρόκειται με λίγα λόγια για την τελευταία υποπερίοδο της ολόκαινου εποχής, η οποία ξεκίνησε 11.000 περίπου χρόνια πριν, μετά την τελευταία περίοδο των παγετώνων. Κύριο γνώρισμά της τελευταίας ήταν η σταθεροποίηση των κλιματικών παραγόντων. Κομβικό στοιχείο που καθόρισε τη μετάβαση από την ολόκαινο εποχή στην τελευταία φάση της, την ανθρωπόκαινο, ήταν η επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην αλλοίωση των φυσικών οικοσυστημάτων. Η επίδραση αυτή άρχισε δε να επιταχύνεται με ραγδαίους ρυθμούς από τον 18ο αιώνα και μετά.

Ο γεωλόγος Ράινχολντ Λαϊνφέλντερ από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου μελετά συστηματικά την πρόσφατη γεωλογική ιστορία του πλανήτη και επισημαίνει πως η γη, όπως την ξέρουμε σήμερα, δεν έχει καμία σχέση με τη γη που προϋπήρχε πριν την επέμβαση του ανθρώπου πάνω της. Για τον Λαϊνφέλντερ και πολλούς συναδέλφους τους οι άνθρωποι σήμερα αποτελούν μέρος μίας «νέας φύσης», η οποία είναι πλέον αναπόσπαστα συνδεμένη -σχεδόν ταυτίζεται-, με το ανθρωπογενές βιομηχανικό περιβάλλον.

Mετασχηματισμός των 3/4 της επιφάνειας της γης

Σήμερα το φυσικό περιβάλλον μεταλλάσσεται με γοργούς ρυθμούς, ανάλογα με την πρόοδο της τεχνολογικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με γεωλογικούς υπολογισμούς, σχεδόν το 75% της επιφάνειας του πλανήτη βρίσκεται υπό ανθρώπινη εκμετάλλευση, είτε ως κατοικημένες περιοχές, οδικά δίκτυα είτε ως καλλιέργειες ή βιομηχανικές ζώνες κλπ. Επιπλέον και μεγάλα στρώματα του υπεδάφους έχουν υποστεί σοβαρές αλλοιώσεις από την ανθρώπινη επέμβαση. Μελέτες παλαιοντολόγων και αρχαιολόγων έχουν δείξει πως πολλά είδη χλωρίδας και πανίδας έχουν εξαφανιστεί στο πέρασμα των αιώνων. Οι αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον και τα διάφορα οικοσυστήματα είναι αδιαμφισβήτητες.

Σύμφωνα με τον καθηγητή ιστορίας της τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Λούντβιχς Μαξιμίλιανς του Μονάχου Χέλμουτ Τρίσλερ, η επιστροφή σε μία υποθετική «ολόκαινο» εποχή είναι ουτοπική. Ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε μόνο να αποτελέσει πηγή έμπνευσης ταινιών επιστημονικής φαντασίας. Η συνεχής ανθρώπινη επέμβαση στον πλανήτη έχει επιδράσει αναπόδραστα στην μορφή του και μία καθολική διακοπή της είναι αδιανόητη. Άλλωστε το ζητούμενο και για τους μελετητές της γεωλογικής ιστορίας, δεν είναι να πουν «αντίο» στον σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο. Αντ’ αυτού, σωτήρια φαντάζει η ορθολογικοποίηση τόσο της τεχνικής ανάπτυξης όσο και η δημιουργία των βάσεων για μία πιο βιώσιμη επέμβαση στη φύση.

Τhomas Gith / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης