Ο "Προμηθέας δεσμώτης" του Αισχύλου στη Schaubühne του Βερολίνου

Η παράσταση αρχίζει και οι θεατές αντί να στρέψουν το βλέμμα τους μπροστά το στρέφουν προς τα κάτω, σε βάθος πέντε μέτρων: εκεί βλέπουν τον Προμηθέα δεμένο με αλυσίδες στον τοίχο, επάνω σε μία μικρή εξέδρα μέσα σε μια λίμνη. Η φυσική ακτίνα δράσης του ηθοποιού είναι με άλλα λόγια αρκετά περιορισμένη. Όμως ο Ερνστ Στέτσνερ, που υποδύεται τον Προμηθέα, δεν χρειάζεται περισσότερο χώρο. Όλη την ώρα όρθιος, με τεντωμένο το σώμα ο Στέτσνερ είναι ένας Προμηθέας επαναστάτης, ένας Προμηθέας θυμωμένος, ένας Προμηθέας που σκέπτεται ορθολογικά, που προφητεύει, που δεν λυγίζει. Και προπαντός είναι ένας Προμηθέας ελεύθερος, παρότι είναι αλυσοδεμένος. Αυτός ο Προμηθέας διαμηνύει στον Ωκεανό και στον Ερμή που τον επισκέπτονται ότι δεν σκοπεύει να υποκύψει στον Δία.

Επικέντρωση στον λόγο

Το θέμα της τραγωδίας του Αισχύλου είναι η τιμωρία του τιτάνα Προμηθέα από τον Δία.

O Προμηθέας είχε κλέψει τη φωτιά από τους θεούς με κάποιο τέχνασμα και είχε προσφέρει αυτό το ανεκτίμητο δώρο στους θνητούς. Όλα αυτά τα έκανε πράξη ο Προμηθέας αψηφώντας απόλυτα τον Δία, που στην πραγματικότητα σχεδίαζε να εξαλείψει τελείως το ανθρώπινο γένος. Γι' αυτήν τη ματαίωση των σχεδίων του, όσο και για την κλοπή της φωτιάς, ο Προμηθέας έχει επισύρει την οργή του Δία. Ως τιμωρία δίνει εντολή στον θεό Ήφαιστο να δέσει τον Προμηθέα με αλυσίδες σε έναν ψηλό βράχο στον Καύκασο. Από τους διαλόγους στο έργο του Αισχύλου προκύπτει ότι η κλοπή της φωτιάς είναι απλώς το πρώτο βήμα ενός μεγαλειώδους προγράμματος ευεργεσιών προς την ανθρωπότητα, γιατί η φωτιά είναι το σύμβολο μιας απέραντης σειράς τεχνολογικών αλλά και πνευματικών εφευρέσεων. Και ο Δίας αντιλαμβάνεται ότι έτσι, όσο οι άνθρωποι αποκτούν όλο και περισσότερες γνώσεις, τελικά θα αμφισβητήσουν τους θεούς του Ολύμπου. Αυτή είναι η αιτία που οδήγησε τον σκηνοθέτη Γιόσι Βίλερ να δώσει τόσο μεγάλη έμφαση στον λόγο και όχι στο θέαμα: “Πρόκειται για ένα έργο που υποστηρίζει θέσεις. Σε αντίθεση με τον Ευριπίδη και τον Σοφοκλή ο Αισχύλος δεν βασίζεται τόσο στην ψυχολογία. Πρόκειται για ένα διανοητικό έργο. Και αυτό τονίζεται από το γεγονός ότι ο Προμηθέας είναι αλυσοδεμένος, ότι αυτοί με τους οποίους συνδιαλέγεται, όπως ο Ερμής, ο Ωκεανός, ο Ήφαιστος – έρχονται σ’ αυτόν. Αυτή η αδυναμία να κινηθεί επιβάλλει την επικέντρωση στον νου.”

Χωρίς φόβο στο πλευρό των αδύναμων

Σε αυτό βοηθά και η νέα μετάφραση αυτού του έργου στα γερμανικά από τον Κουρτ Στάινμαν. Σε αντίθεση με προηγούμενες μεταφράσεις ο Στάινμαν δεν επιμένει να τηρήσει την αρχική δομή του αρχαίου δράματος, χρησιμοποιεί μια λιτή γλώσσα, που είναι μεν εύκαμπτη, αλλά δεν δανείζεται υπέρμετρα εκφράσεις από την καθομιλούμενη γερμανική γλώσσα, όπως έκανε για παράδειγμα πρόσφατα ο συγγραφέας Ραούλ Σρότ μεταφράζοντας την Άλκηστι του Ευριπίδη. Όπως μας είπε ο σκηνοθέτης: “Η μετάφραση τον αρχαίων ελληνικών έργων είναι πάντα δύσκολη, ιδιαίτερα του Αισχύλου. Πρέπει οι μεταφράσεις να γίνονται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να ακούγονται ταιριαστά στα αυτιά μας και όχι σαν ένας απλός μοντερνισμός. Αυτό το κατάφερε ο Κουρτ Στάινμαν.” Ο Προμηθέας της Σάουμπυνε είναι ένας Προμηθέας των χαμηλών τόνων, που παραμένει στο πλευρό των αδύναμων, που δεν ενδίδει στις ελκυστικές προτάσεις που του κάνουν οι άλλοι θεοί σε περίπτωση που υποκύψει. Και πρόκειται για έναν Προμηθέα που ενώ γνωρίζει ότι δεν θα αλλάξει τίποτα για αυτόν προσωπικά, δεν πτοείται.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου