1. Μετάβαση στο περιεχόμενο
  2. Μετάβαση στο κύριο μενού
  3. Μετάβαση σε περισσότερους ιστοτόπους της DW

Οι ξεχασμένοι Έλληνες της Πολωνίας

1 Δεκεμβρίου 2013

Στις μέρες μας η Ελλάδα υποδέχεται πρόσφυγες από χώρες όπου μαίνονται πόλεμοι. 60 χρόνια πριν όμως πολλοί Έλληνες εγκατέλειψαν την πατρίδα τους για την μακρινή Πολωνία. Μια άγνωστη ιστορία της μετεμφυλιακής Ελλάδας.

https://p.dw.com/p/1AQhS
Εικόνα: DW/E. Bis

Άνοιξη 1949. Οι κομμουνιστές χάνουν τον εμφύλιο πόλεμο στην Έλλαδα. Την ίδια περίοδο αντάρτες φτάνουν σε ένα μικρό χωριό έξω από από τα Γρεβενά. Εκεί έμενε και η εννιάχρονη τότε Ευαγγελία Χονδρογιάννη με τη μητέρα και τα πέντε αδέρφια της. Οι αντάρτες πήραν τα παιδιά της οικογένειας μαζί τους στο εξωτερικό, όταν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα ως πολιτικοί πρόσφυγες. «Αρχικά θα πηγαίναμε στη Γιουγκοσλαβία, αλλά τελικά καταλήξαμε στην Αλβανία. Περάσαμε περίπου τέσσερις μήνες στα Τίρανα», θυμάται η Ευαγγελία. Επρόκειτο μόνο για μία στάση. Τελικός προορισμός ήταν η κομμουνιστική Πολωνία.

Φυγή με πλοίο

Από την Αλβανία ένα πλοίο τους μετέφερε στα στενά του Γιβραλτάρ κι από εκεί στη Μεγάλη Βρετανία. Μέσω της Βαλτικής έφτασαν τελικά στην μικρή πολωνική πόλη Τζίβνοφ. Ήταν ενα μακρύ ταξίδι, αλλά ασφαλές δεδομένων των συνθηκών. Οι επιβάτες κρύβονταν όταν το πλοίο προσέγγιζε ξένα λιμάνια ή όταν εμφανιζόταν η ακτοφυλακή. «Μαζί μας είχαμε μωρά. Έπρεπε να τους κλείνουμε το στόμα με ένα ύφασμα, για να μην ακούγεται το κλάμα τους», θυμάται η Ευαγγελία. Τα παιδιά συνταξίδευαν στο πλοίο με τραυματισμένους αντάρτες. Η Ευαγγελία Χονδρογιάννη ήταν μία εκ των 14.500 πολιτικών προσφύγων που ήρθαν στην Πολωνία μετά τον ελληνικό εμφύλιο. Ανάμεσά τους βρίσκονταν κυρίως παιδιά, γυναίκες, ηλικωμένοι και τραυματίες αντάρτες. Για αυτούς είχε μάλιστα στηθεί ένα ειδικό νοσοκομείο στο Τζίβνοφ, στα παράλια της Βαλτικής. Το έλεγαν «Ελληνικό Νοσοκομείο». Οι αντάρτες σχεδίαζαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα μετά την ανάρρωσή τους, κάτι που δεν έγινε ποτέ.

H Eυαγγελία Χοδρογιάννη ήρθε στην Πολωνία από τα Γρεβενά σε ηλικία εννιά ετών
H Eυαγγελία Χοδρογιάννη ήρθε στην Πολωνία από τα Γρεβενά σε ηλικία εννιά ετώνΕικόνα: DW/E. Bis

Άκρα μυστικότητα

Το κύμα Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων προσφύγων, κυρίως από την περιοχή της βορειοδυτικής Μακεδονίας, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αποτέλεσε για την επίσημη πολιτική ένα θέμα «αυστηρώς εμπιστευτικό». «Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ο κόσμος δεν έπρεπε να μάθει ότι η Πολωνία υποστήριζε το ελληνικό αριστερό κίνημα», αναφέρει ο διδάκτορρας Οικονομικής Επιστήμης και πρώτος πρόεδρος του Συλλόγου Ελληνοπολωνικής Φιλίας Μιετσισλάφ Βογιέφσκι. Την εποχή εκείνη κανείς δεν ήθελε μια ανάφλεξη των σχέσεων στην διεθνή «αρένα». Οι Έλληνες που κατέφυγαν στην Πολωνία θεωρούνταν από τις ελληνικές αρχές προδότες και είχαν χάσει την ελληνική ιθαγένεια.

Από την προσωπική συλλογή του Θανάση Αλεξίου
Από την προσωπική συλλογή του Θανάση ΑλεξίουΕικόνα: DW/E. Bis

Οι πολωνικές αρχές από την πλευρά τους διασφάλισαν ικανοποιητικές συνθήκες για την υποδοχή των νεόφερτων Ελλήνων. Η Πολωνία βγήκε πληγωμένη από τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά τις δυσκολίες το πολωνικό κράτος τους χορήγησε στέγη, σίτιση, ρούχα, πρόσβαση στην εκπαίδευση. «Η επιθυμία για μόρφωση ήταν ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων στην Πολωνία. Έτσι η νεότερη γενιά προόδευσε με ταχύτατο βηματισμό -κάτι το οποίο οι γηραιότεροι έλληνες πρόσφυγες εύχονταν να είχαν καταφέρει στην πατρίδα τους», λέει ο Βογιέφσκι.

Η Ευαγγελία Χονδρογιάννη από νωρίς επέλεξε να αφιερώσει την ζωή της στην επιστήμη και συγκεκριμένα στη φιλοσοφία και την ιστορία. «Γνώριζα καλά πως δεν είχα κανέναν να στηριχθώ παρά μόνο τον εαυτό μου. Δεν είχα γονείς εδώ, που θα μπορούσαν να με βοηθήσουν. Όταν πήγα για σπουδές στην Κρακοβία, απέφευγα την διασκέδαση. Μου άρεσαν οι σπουδές μου», αφηγείται η ίδία. Η Ευαγγελία ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Γιαγκελόνεν της Κρακοβίας, δημιούργησε μια ευτυχισμένη οικογένεια και άλλαξε στο μεταξύ το επώνυμό της από Χονδρογιάννη σε Λούτσκο.Η ίδια αναφέρει: «Κανείς από μας δεν πίστευε ότι η παραμονή στην Πολωνία θα κρατήσει για πολύ. Όταν πήγα πίσω στο χωριό μου στην Ελλάδα μετά από 28 χρόνια, τότε κατάλαβα όλα όσα έκαναν οι Πολωνοί για εμάς. Οι Έλληνες (στο χωριό) ήξεραν μετά βίας να μιλούν και να γράφουν ελληνικά. Εγώ είχα μάθει ανάγνωση και γραφή στην Πολωνία, ενώ παράλληλα ήρθα σε επαφή με τη λογοτεχνία. Τότε ήμουν 37 ετών αλλά οι φίλοι μου στο χωριό, αν και στην ίδια περίπου ηλικία με μένα, έμοιαζαν να είναι 60».

Οι Έλληνες της Πολωνίας θεωρούνταν απάτριδες, με το νομικό τους στάτους να προσδιορίζεται βάσει του διεθνούς δικαίου. Το σημαντικότερο γι' αυτούς όμως ήταν να σώσουν τις ζωές τους και να χτίσουν ένα νέο, καλύτερο μέλλον στη νέα χώρα.

Μια ζωντανή ελληνική κοινότητα

Οι περισσότεροι από τους Έλληνες που κατέφυγαν μετά τον εμφύλιο στην Πολωνία εγκαταστάθηκαν στην πόλη Ζγκορλέτς στα σύνορα με την πρώην Ανατολική Γερμανία. Εκεί είχε μάλιστα συσταθεί με άκρα μυστικότητα και ένα κέντρο μέριμνας των παιδιών από την Ελλάδα. Το κέντρο όμως αυτό σύντομα έκλεισε, με αποτέλεσμα τα παιδιά που είχαν καταφύγει εκεί να μεταφερθούν στο Πόλιτσε, κοντά στο Στσετσίν (Στετίνο) της βορειοδυτικής Πολωνίας. Για την στέγαση των παιδιών χρησιμοποιήθηκαν παλιά γερμανικά κτίρια, μόλις 1,5 χλμ από το κέντρο της πόλης. Πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εδώ ζούσαν γερμανοί εργάτες. Η περιοχή βομβαρδίστηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις προς το τέλος του πολέμου. Μεταπολεμικά οι πολωνικές αρχές ανάπλασαν 130 κτίρια για να στεγάσουν εκεί τα περίπου 2.500 παιδιά από την Ελλάδα.

Μαθητές ελληνικής καταγωγής στο 21ο Γυμνάσιο του Στετίνου
Μαθητές ελληνικής καταγωγής στο 21ο Γυμνάσιο του ΣτετίνουΕικόνα: DW/E. Bis

Σήμερα η Ευαγγελία θυμάται τα χρόνια του Πόλιτσε. «Σε αυτό το κτίριο ήταν το ιατρείο. Με μετέφεραν εδώ, όταν είχα σπάσει το πόδι μου», λέει συγκινημένη. Καθώς περιπλανιέται στον χώρο του παλιού κέντρου υποδοχής παιδιών, θυμάται το πολιτιστικό κέντρο, την καντίνα αλλά και το κτίριο στο οποίο έμενε η ίδια. Kάποια στιγμή φτάνει στο σημείο, όπου κάποτε είχαν στήσει μία ξύλινη θεατρική σκηνή, η οποία έμελλε να γίνει το κέντρο της ελληνικής κοινότητας. Η ελληνική θεατρική ομάδα οργάνωνε παραστάσεις και χοροεσπερίδες. Ο Θανάσης Αλεξίου, σήμερα 76 ετών, συμμετείχε επίσης σε αυτές τις παραστάσεις. Ο ίδιος ήρθε στην Πολωνία σε ηλικία εννέα ετών. «Η σκηνή ήταν φτιαγμένη με ξύλα από παλιά αποδυτήρια παραλίας, τα οποία μαζέψαμε και κουβαλήσαμε εδώ μόνοι μας», θυμάται ο Θανάσης Αλεξίου.

«Ελληνική μέρα»

Επί σειρά ετών η παρουσία Ελλήνων και Σλαβομακεδόνων προσφύγων δεν ήταν καν ευρέως γνωστή στους Πολωνούς. Όταν πλέον οι μάσκες έπεσαν και η ψυχροπολεμική μυστικότητα έδωσε τη θέση της στην αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, πολλοί Πολωνοί εξεπλάγησαν με την παρουσία Ελλήνων στην χώρα τους. Τους πλησίασαν αρχικά με επιφυλακτικότητα, στη συνέχεια με ευγένεια και συμπάθεια. Με το πέρασμα των χρόνων οι Έλληνες εντάχθηκαν πλήρως στην πολωνική πραγματικότητα, ενώ δεν ήταν λίγοι και οι ελληνοπολωνικοί γάμοι.

Άποψη του Στετίνου
Άποψη του ΣτετίνουΕικόνα: public domain

Σήμερα πολλοί από αυτούς νιώθουν Πολωνοί, ενώ δεν είναι λίγοι όσοι διατηρούν τις ελληνικές παραδόσεις. Στο 21ο Γυμνάσιο του Στετίνου oι απόγονοί τους μπορούν να παρακολουθήσουν κάθε Σάββατο μαθήματα ελληνικής γλώσσας και να έρθουν σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό. Φέτος στις 23 Οκτωβρίο το σχολείο για πρώτη φορά διοργάνωσε την «Ελληνική Μέρα», με τους μαθητές να παίρνουν μέρος σε επετειακές εκδηλώσεις, όπου συμμετείχαν και κάποιοι από τους έλληνες μετανάστες πρώτης γενιάς.

Στο Πόλιτσε επίσης κάθε χρόνο γιορτάζουν την 25η Μαρτίου. «Η ελληνική κοινότητα είναι κομμάτι της τοπικής κοινωνίας του Πόλιτσε. Δεν μπορώ να φανταστώ την πόλη μας χωρίς αυτούς. Οι περιπέτειες των Ελήνων που αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν από την πατρίδα τους είναι κάτι το οποίο μπορούμε να νιώσουμε και εμείς πολύ καλά, καθώς και εμείς έχουμε υπάρξει εξόριστοι», λέει ο δήμαρχος του Πόλιτσε Βλάντισλαβ Ντιακούν, η οικογένεια του οποίου απελάθηκε από την ανατολική Πολωνία στην π. Σοβιετική Ένωση μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο. «Έχω πολλούς Έλληνες φίλους εδώ, ανάμεσα σ' αυτούς και μια διάσημη τραγουδίστρια στην Πολωνία, την Ελένη. Η καριέρα της ξεκίνησε από το Πόλιτσε», λέει γεμάτος περηφάνια Βλάντισλαβ Ντιακούν. Η Ελένη Τζόκα ήρθε επίσης σε παιδική ηλικία στην Πολωνία, όπου κατάφερε να χτίσει μία μεγάλη καριέρα στο τραγούδι, χωρίς να έχει ξεχάσει τις ελληνικές της ρίζες.

Elżbieta Biś / Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. Σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου