Η Συνθήκη της Λισαβόνας

Κάτι που δεν προβλέπεται, για μία ακόμη φορά: Ούτε η μπλε σημαία με τα δώδεκα χρυσά άστρα, ούτε ο «ευρωπαϊκός ύμνος» από την ένατη συμφωνία του Μπετόβεν αναγνωρίζονται επισήμως ως «σύμβολα» της ΕΕ, παρότι χρησιμοποιούνται ανεπισήμως επί δεκαετίες. Και αυτό γιατί στις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Λισαβόνας η Μ.Βρετανία και η Πολωνία επέμεναν να απαλειφθεί από το κείμενο της συνθήκης ο,τιδήποτε θα μπορούσε να θυμίζει κρατικό σύμβολο.

Όχι «υπερ-κράτος»

Και μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας η ΕΕ παραμένει κατά βάση ό,τι ήταν και πριν από τη συνθήκη: ένας σύνδεσμος κρατών και όχι ένα ομοσπονδιακό κράτος. «Το υπερ-κράτος είναι μία λογική κατηγορία που δεν αρμόζει στην ΕΕ, η οποία δεν είναι παρά μία τεράστια γραφειοκρατία που εκπροσωπεί τα κράτη-μέλη της και στην οποία τα κράτη-μέλη εξακολουθούν να ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή» λέει ο Κρίστοφ Μέλερς, καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου στο πανεπιστήμιο Χούμπολντ του Βερολίνου. Ο ίδιος πιστεύει ότι η ΕΕ έχει γίνει πιο δημοκρατική μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, αλλά εξακολουθεί να απέχει από τις προδιαγραφές δημοκρατικής εκπροσώπησης που ισχύουν σε ένα εθνικό κράτος.

Το Κοινοβούλιο κερδίζει σε επιρροή

Η Συνθήκη της Λισαβόνας είναι το αποτέλεσμα οκταετούς διαπραγμάτευσης και δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα επιρροής στη Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι ευρωβουλευτές μπορούν σήμερα να συναποφασίζουν σε όλα σχεδόν τα ζητήματα από κοινού με το Συμβούλιο Υπουργών, στο οποίο εκπροσωπούνται τα 27 κράτη-μέλη.

Ο Γιο Λάινεν, ευρωβουλευτής των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών και πρώην επικεφαλής της επιτροπής συνταγματικών υποθέσεων στο Ευρωκοινοβούλιο, σχολιάζει: «Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας βλέπουμε στα μάτια τις εθνικές κυβερνήσεις και το Συμβούλιο Υπουργών, που ήταν μέχρι σήμερα το πιο ισχυρό θεσμικό όργανο της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί πλέον να ψηφιστεί ευρωπαϊκή νομοθεσία, εάν δεν συναινέσει σε αυτήν το Κοινοβούλιο, δηλαδή το σώμα που εκπροσωπεί τους Ευρωπαίους πολίτες».

Νέες, άγνωστες φυσιογνωμίες

Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας καθιερώθηκαν νέοι θεσμοί και εμφανίστηκαν νέα πρόσωπα. Ο Χέρμαν φαν Ρόμπεϊ, άλλοτε πρωθυπουργός του Βελγίου χωρίς ισχυρό διεθνές προφίλ, είναι ο πρώτος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του ισχυρού κλαμπ των Ευρωπαίων ηγετών, το οποίο χαράσσει τις γενικές κατευθύνσεις ευρωπαϊκής πολιτικής. Ο φαν Ρόμπεϊ εξελέγη το 2009 για δυόμισι χρόνια. Αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του δήλωνε ότι είναι απλώς ένας διαμεσολαβητής, η προσωπική άποψη του οποίου δεν έχει καμία βαρύτητα.

Η βαρόνη Κάθριν Άστον, επίσης άγνωστη εκτός συνόρων πριν αναλάβει τα καθήκοντά της, είναι η πρώτη «Υψηλή Εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας». Ασκεί το αξίωμά της για πέντε χρόνια. Τον άχαρο τίτλο τον οφείλει στην ίδια της την κυβέρνηση, η οποία στις διαπραγματεύσεις  για τη Συνθήκη της Λισαβόνας απέρριπτε τον χαρακτηρισμό «υπουργός Εξωτερικών της ΕΕ» για να μη θυμίζει στους σκεπτικιστές Βρετανούς μία κρατική δομή σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Νέες προσχωρήσεις με τη Συνθήκη της Λισαβόνας

Η συνθήκη αυτή, που υπεγράφη στην πρωτεύουσα της Πορτογαλίας τον Δεκέμβριο του 2007, είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις υπό ένταξη χώρες, καθώς διασφαλίζει τη λειτουργία της Ένωσης με 30 κράτη-μέλη. Οι χώρες των Βαλκανίων που θέλουν να προσχωρήσουν στην ΕΕ θα πρέπει να ακολουθήσουν τα προβλεπόμενα στη Συνθήκη της Λισαβόνας.

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι αλλάζουν τα κριτήρια ένταξης και η τυπική διαδικασία, υποστηρίζει ο Γιάννης Εμμανουηλίδης, ερευνητής στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής (European Policy Center) των Βρυξελλών. Παραμένει βασικό κριτήριο, εκτός των προβλεπομένων στις συνθήκες, και η πολιτική βούληση της ΕΕ να αφομοιώσει νέα κράτη-μέλη, τονίζει ο Γ. Εμμανουηλίδης.

«Διπλή πλειοψηφία» σε λίγα χρόνια  

Το 2014, πέντε χρόνια αφότου τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας, καθιερώνεται η αποκαλούμενη «διπλή πλειοψηφία» στο Συμβούλιο Υπουργών: οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από το 55% του αριθμού των κρατών-μελών, αλλά θα πρέπει να εκφράζουν τουλάχιστον το 65% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Επιπλέον για πρώτη φορά τη Συνθήκη της Λισαβόνας ρυθμίζει αναλυτικά τις αρμοδιότητες των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, ενώ παραχωρεί υπό προϋποθέσεις δικαίωμα βέτο στα εθνικά κοινοβούλια.

Θεσπίζεται επίσης ένα είδος ευρωπαϊκού δημοψηφίσματος, ενώ, για πρώτη φορά, προβλέπεται και η δυνατότητα αποχώρησης ενός κράτους-μέλους από την ΕΕ. Ο Γερμανός ευρωβουλευτής Γιο Λάινεν εκφράζει την ελπίδα πως η Συνθήκη της Λισαβόνας θα παραμείνει σε ισχύ για αρκετές δεκαετίες. Αν όμως ενταχθεί στην ΕΕ μία μεγάλη χώρα όπως η Τουρκία ή η Ουκρανία, τότε θα χρειαστεί μία νέα συνθήκη που θα ρυθμίζει θεσμικές λειτουργίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτιμά ο Γερμανός πολιτικός.