Έλληνες διανοούμενοι και κρίση

Εδώ και ενάμιση χρόνο στον γερμανικό τύπο μαίνεται κυριολεκτικά η συζήτηση για τη δημοσιονομική κρίση στην Ελλάδα, για τις αιτίες και τις λύσεις και τις συνέπειες. Αλλά όχι μόνο για την κρίση του χρέους. Σε μια γιγαντιαία προσπάθεια συνολικής κατανόησης του νεοελληνικού φαινομένου οι μεγάλες εφημερίδες αφιερώνουν σελίδες ολόκληρες και στη νεοελληνική νοοτροπία, τη νεοελληνική ψυχοσύνθεση, τη νεοελληνική τέχνη. Και γι’ αυτή την τελευταία γράφουν συχνά σε συνάρτηση με τη μεγάλη παράδοση και την οικουμενικότητα της αρχαιότητας.

Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Moritz von Uslar επισκέφθηκε τον Μάιο του 2010 για λογαριασμό της εβδομαδιαίας εφημερίδας Die Zeit την Αθήνα και χτύπησε την πόρτα πνευματικών ανθρώπων. Βρήκε τον καθένα κάπως εγκλωβισμένο στο πνευματικό ή καλλιτεχνικό του έργο, δεν ένιωσε να τους διαπερνά η επίγνωση μιας κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά θα έπρεπε να είναι και συνειδησιακή. Πρόσφατα η εφημερίδα τον ξαναέστειλε στην Αθήνα για να ξαναμιλήσει ένα χρόνο μετά με τους ίδιους ανθρώπους. Και πάλι ο Moritz von Uslar εκπλήσσεται με την ψυχραιμία και τη θυμοσοφία που συναντά. Ξαναβλέπει για παράδειγμα τον καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή, διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης, και τον ρωτά πως αισθάνεται ένας άνθρωπος, μια κοινωνία που βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου. Η απάντηση: «Δεν υπάρχει μια λογική εξέλιξη από το καλό στο καλύτερο και από το καλύτερο στο άριστο. Υπάρχουν εκπλήξεις και αλλαγές. Όσο για την άβυσσο, πρέπει να στρέψει κανείς το βλέμμα του αλλού. Όποιον την κοιτάζει κατάματα, η άβυσσος τον καταπίνει.» Μένει κανείς με την εντύπωση ότι ο δημοσιογράφος της Zeit δεν την νιώθει αυτή τη στάση, δεν την απορρίπτει, αλλά και δεν συνηγορεί υπέρ αυτής, τον ξενίζει μάλλον αυτή η αξιοπρέπεια. Σαν να περίμενε περισσότερη κατήφεια και συντριβή, περισσότερη επίγνωση της μεγάλης αμαρτίας που άλλοτε πιο κομψά και άλλοτε πιο άκομψα πολλοί γερμανικοί κάλαμοι καταμαρτυρούν στους Νεοέλληνες.

Άλλο βέβαια το ρεπορτάζ και άλλο η κριτική του βιβλίου. Η βιβλιοκριτικός της Frankfurter Allgemeine Zeitung για παράδειγμα γράφει την Τρίτη που μας πέρασε για το αστυνομικό του Πέτρου Μάρκαρη Ληξιπρόθεσμα Δάνεια, ανήμερα σημειωτέον της κυκλοφορίας του βιβλίου στα γερμανικά: «Όποιος περιμένει από το βιβλίο αυτό εξηγήσεις για τις βαθιές αλλαγές που συντελούνται στην Ελλάδα, υποχρεωτικά λόγω της δημοσιονομικής κρίσης, θα απογοητευθεί. Η παρουσίαση της Ελλάδας τη στιγμή της χειρότερης κρίσης στη νεώτερη ιστορία της χώρας περιορίζεται σ’ αυτά που ήδη ξέρουμε ή μπορούμε να φανταστούμε. Βεβαίως στο βιβλίο αυτό εμφανίζονται και οι Έλληνες που διαμαρτύρονται, κυρίως κατά της Γερμανίας, και που υποφέρουν επειδή νομίζουν ότι όλη η υφήλιος τους θεωρεί διεφθαρμένους και τεμπέληδες. Με δυο λόγια αντιδρούν στην αθλιότητα με το ανήμπορο πείσμα μικρού παιδιού. Όσο αναμενόμενες κι αν είναι αυτές οι αντιδράσεις, το να τις μαζέψει κανείς μέσα σ’ ένα μυθιστόρημα δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από το ότι περιγράφει μια κατάσταση.» Αυτά η βιβλιοκριτικός. Με δυο λόγια από τη δική μας πλευρά: προς το παρόν οι πνευματικοί άνθρωποι και τα πνευματικά προϊόντα στην Ελλάδα δεν δίνουν στους ξένους μια κλείδα κατανόησης του ελληνικού προβλήματος, που παραμένει έτσι εν πολλοίς ένα ελληνικό αίνιγμα.