Da li je Evropa spremna za vještačku inteligienciju?

Renan Rodrigez je već oko godinu i po dana radio kao vozač dostave hrane u švajcarskoj kompaniji Smood kada je „robot“ preuzeo kontrolu. Ovako ovaj 33-godišnjak opisuje program odnosno algoritam koji je njemu i njegovim kolegama dodjeljivao isporuke i smjene.

Rodrigez za DW priča da je Smood koristio takav softver i 2020. kad je on tamo počeo da radi. Ali, kako kaže, u određenom trenutku „robot“ je postao u potpunosti odgovoran za planiranje radnog dana, a obraćanje ljudskim menadžerima više nije bilo moguće.

- pročitajte još: EU regulira umjetnu inteligenciju: što sve smije Veliki brat?

Cilj „robota“ je bio da organizuje isporuke na najefikasniji mogući način. Iz perspektive poslodavca, to je uspjelo, siguran je Rodrigez. Kada je počeo, radio je oko dvije isporuke na sat, kaže on, a pred kraj četiri - pet.

„Brzo sam shvatio da je to katastrofa na ljudskom nivou“, rekao je Rodrigez za DW. „Robot“ je unio razdor među zaposlene: najbrži vozači sa najboljim učinkom dobijali su više isporuka, tvrdi on. Na kraju, kaže, vidio je da dobija sve manje posla. Njegov ugovor (nula sati) nije mu garantovao fiksnu mjesečnu platu i bilo mu je teško da predvidi svoj prihod.

- pročitajte još: Nema zabrane korištenja robota ubojica?

„Za mene je bilo najgore što sam imao štopericu koja radi u svako doba i na svakom mjestu, dok me već prate GPS sistemi, itd.“. To je stvorilo ono što je on nazvao „društvenim stresom". Umjesto da pozdravi ljude u restoranu kada uzima obrok, on bi trčeći vikao na njih da požure. „To je tužno.“

Obračun sa robotima

Ono što su Rodrigez i njegove kolege nazvali „robot“ poznato je kao algoritamsko upravljanje, a znači da se odluke na radnom mjestu donose prema kompjuterskim kalkulacijama poznatim kao algoritmi. To je usko povezano sa vještačkom inteligencijom (artificial intelligence, AI), koja se prema Evropskoj komisiji „odnosi na sisteme koji pokazuju inteligentno ponašanje analizom svog okruženja i preduzimanjem akcija - sa određenim stepenom autonomije - radi postizanja specifičnih ciljeva“.

Upotreba algoritamskog upravljanja je posebno povezana sa takozvanom gig ekonomijom - kompanijama poput Ubera i Deliverooa - čiji su radnici obično frilenseri ili imaju ugovore na nula sati.

Činjencia je da AI brzo prodire u različite sektore privrede. Za kancelarijske poslove mogu biti raspoređeni u regrutaciji osoblja ili za praćenje učinka radnika.

Istraživanje konsultantske kuće PWC iz 2022. koje je obuhvatilo 1.000 firmi pokazalo je da je tokom 12 mjeseci njih između šestine i četvrtine koristilo vještačku inteligenciju u zapošljavanju ili zadržavanju zaposlenih. Među firmama koje su bile najnaprednije u korišćenju vještačke inteligencije, njih oko 40 odsto ju je koristilo da kod zaposlenih poboljša sticanje vještina ili da poveća produktivnost.

Firme mogu da koriste podatke o zaposlenima ili kandidatima na različite načine, ističe se u izvještaju koji je prošle godine objavio OpenMind, neprofitna inicijativa španske banke BBVA.

„Radnici u odjeljenjima kadrovskih službi donose odluke o tome koga će zaposliti, procjenjuju radnika i donose odluke njegovom napredovanju, identifikuju kada je vjerovatno da će neko napustiti posao i selektuju buduće šefove. Analitika ljudi se takođe koristi za upravljanje učinkom radnika.“

Uzmimo na primjer frimu iz SAD, HireVue koja prema njenoj veb stranici ima više od 800 klijenata, uključujući velike multinacionalne kompanije kao što su Amazon, G4S i Unilever.

Koristeći video intervjue za zapošljavanje, HireVue tvrdi da može znatno da ubrza zapošljavanje, da kandidatima ponudi veću fleksibilnost i time zapošljavanje učini pravednijim. Oni kažu da se algoritmi mogu obučiti da eliminišu nesvjesne rasne i rodne predrasude uobičajene kod ljudi koji zapošljavaju. Navodeći primjer britanskog klijenta, Kooperativne banke, HireVue je rekao da su pomogli da se smanji rodna pristrasnost favorizovanja muškaraca sa odnosa 70/30 na 50/50.

Međutim, brojni stručnjaci i novinari su posljednjih godina istakli rizik od reprodukcije rasističke, seksističke ili neke druge pristrasnosti pri zapošljavanju koje se vrši uz pomoć vještačke inteligencije. Jedna studija sprovedena prošle godine u SAD otkrila je da su roboti više puta diskriminisali žene i ljude koji nisu bijele boje kože. Američka komisija za jednake mogućnosti zapošljavanja je čak izdala smjernice o korišćenju vještačke inteligencije na radnom mjestu, upozoravajući da „upotreba AI može da ugrozi kandidate za posao i zaposlene sa invaliditetom“. Na primjer, šta ako ste postigli loš rezultat na testu koji je zahtijevao visoku spretnost kucanja odnosno korišćenja tastature?

U planu promene zakona u EU

U Evropskoj uniji su u pripremi dva ključna zakona koji bi trebalo da utiču na način na koji se vještačka inteligencija primjenjuje na poslu. Evropska komisija naglašava da generalno AI može biti korisna za građane i firme, ali da takođe predstavlja rizik za osnovna ljudska prava.

U okviru predloženog zakona o vještačkoj inteligenciji, kao oblasti visokog rizika posebno su pomenuti - zapošljavanje, upravljanje radnicima i pristup samozapošljavanju.

Za proizvođače i kupce takvih tipova vještačke inteligencije, zakon će predvidjeti specifične obaveze odnosno kontrole - prije nego što proizvodi stignu na tržište. Između ostalog, ispitao bi se kvalitet podataka koji se koriste za obuku AI sistema (loše obučeni sistemi mogu proizvesti pristrasne rezultate), odredbe o transparentnosti za kupce i nivoe ljudskog nadzora. Programeri vještačke inteligencije takođe bi imali obavezu nadgledanja kada proizvod dođe na tržište.

Iz perspektive radnika, zakon o vještačkoj inteligenciji ne reguliše kako šef može da je koristi, kaže Aida Ponce Del Kastiljo iz Evropskog sindikalnog instituta. „To je propuštena prilika“, rekla je ona za DW. Obaveze imaju samo prodavci tehnologije. Određene tehnologije su potpuno zabranjene zakonom o vještačkoj inteligenciji - kao što je sistem „društvenog bodovanja“ kako onaj koji se na primjer koristi u Kini - ali to nema nekog velikog uticaja na radno mjesto.

Drugi dio zakona o vještačkoj inteligenciji koji je u pripremi je Direktiva o radu na digitalnim platformama (Platform Work Directive), kaže Ponce. Tamo postoji posebno poglavlje o algoritamskom upravljanju, ali pokriva samo oko 28 miliona radnika u EU koji rade u tom sektoru. Predloženi zakon, prema Evropskoj komisiji, „povećava transparentnost u korišćenju algoritama od strane digitalnih platformi, obezbjeđuje ljudski nadzor poštovanja radnih uslova i daje pravo na osporavanje automatizovanih odluka“.

Ovi nacrti zakona - oba još na putu kroz zakonodavni proces EU — trebalo bi da daju radnicima instrumente da izazovu potencijalno problematičnu upotrebu vještačke inteligencije od strane svojih šefova, rekla je Ponce, upozoravajući da je oni neće potpuno zabraniti. Dvije stvari za koje vjeruje da bi trebalo da budu zabranjene su tehnologija čitanja emocija (jedan od najspornijih oblika vještačke inteligencije. Mnogi stručnjaci sumnjaju da su emocije dovoljno jednostavne ili univerzalne za mjerenje), i suspenzija naloga za radnike koji nisu stalno zaposleni, na primjer Uber vozači.

„Ne želim da kažem da je vještačka inteligencija loša. Posvetila sam 20 godina svog života proučavanju tehnologija. Uvijek se radi o upravljanju rizicima za ljude“, rekla je Ponce.

Osjećanja bivšeg vozača dostave Rodrigeza o „robotu“ su dovoljno jasna: on je uvjeren da bi trebalo mnogo više regulisati - šta frime smiju, a šta ne. On priznaje - na kraju ga je Smood otpustio. Ali to ga ne brine, objašnjava on: sklopio je ugovor o obuci za posao iz snova i postaće mašinovođa.

Pratite nas i na Facebooku, preko Twittera, na Youtubeu, kao i na Instagramu