Robert Capa i pitanje: šta je istina u ratu?
11. septembar 2020
Snimci su mutni. Ipak, jedanaest fotografija koje je Robert Capa snimio na plaži u Normandiji, 6. juna 1944. takozvanog Dana D, donele su mu reputaciju najpoznatijeg ratnog fotografa. I 75 godina nakon završetka Drugog svetskog rata, one su među slikama koje se pamte širom sveta.
Capa je bio jedini fotoreporter koji je sa američkim vojnicima tokom te invazije izašao na kopno. Fotografisao ih je s leđa u jurišu na „plažu Omaha" koju su branile njemačke trupe. Na fotografijama kao što je „Čovjek u talasima" vide se vojnici koji su do vrata u vodi ili traže zaklon.
Odvažno i hrabro - ali nedavno je nastanak tih fotografija i time Capina reputacija ratnog fotografa donekle dovedena u pitanje.
Odiseja mađarskog Jevreja po Evropi 30-ih
Robert Capa rođen je kao Endre Erno Friedman, u Budimpešti 1913. u jevrejskoj porodici krojača. Imao je 18 godina kada je uhvaćen na demostracijma protiv Hortijevog režima 1931, i kada je, da bi bi izbjegao zatvor, morao da napusti Mađarsku.
Odlazi prvo u Beč, pa u Prag i na kraju u Berlin gdje je studirao novinarstvo i počeo da se bavi fotografijom. Za njemačke novine je, na primer, fotografisao Lea Trockog dok je držao govor u Kopenhagenu.
Nakon što su nacisti preuzeli vlast u Njemačkoj 1933, on bježi prvo u Beč a protom u Pariz. Tu upoznaje već renomirane fotografe i talentovanu fotografkinju Gertu Pohorylle, Njemicu i takođe Jevrejku koja će postati njegova učenica i vjerenica.
Da bi uspjeli da prodaju svoje fotografije oni kreiraju priču o bogatom američkom fotografu koji živi u Parizu - Robertu Capi. Nekoliko mjeseci kasnije kada urednik otkriva prevaru, on to ime preuzima kao svoje, a Gerta je od tada Gerda Taro. Njih dvoje počinju da se probijaju kao fotografi i avgusta 1936. odlaze u Španiju u kojoj je počeo građanski rat (1936-39).
Građanski rat u Španiji
Capa i Taro su sretni i zaljubljeni, uvjereni da im se ništa ne može desiti dok su zajedno - jer, samo s ogrebotinama su preživjeli udes aviona prilikom slijetanja u Barselonu.
Uspostavljaju novi stil foto-novinarstva - koriste male kamere kako bi se približili borbama. Čuvena njegova rečenica glasi: „Ako ti slike nisu dovoljno dobre, onda nisi dovoljno blizu".
Njih dvoje se poslije uspješno obavljenog posla vraćaju u Pariz. Međutim, Gerda Taro se 1937. vraća u Madrid, u želji da nastavi da prati borbe republikanca. Tamo je poginula obavljajući svoj posao. Robert Capa je bio duboko pogođen smrću svoje vjerenice i nikada se nije ženio.
Gerda Taro je bila prava ratna fotografkinja. Njena velika sahrana u Parizu, bila je i masovni protest protiv fašizma, koji su predvodili Pablo Neruda i Louis Aragon.
Mnogi njeni radovi su dugo pripisivani njenom partneru, ali ta slika se u 21. vijeku polako mijenja.
Odlazak u Ameriku
Robert Capa 1939. ulazi u Sjedinjene Države sa turističkom vizom. Svoje dobre kontakte sa novinarima, fotografima i autorima iskoristio je kako bi bi došao do posla. Počeo je da radi za čuveni magazin „Life".
Capa je htio ekskluzivne fotografije - i žarko želio da bude fotoreporter tokom savezničke invazije na Normandiju. Prije Dana D slikao je borbe u sjevernoj Africi i napredovanje saveznika u Italiji. Američka vojska ga je primila u uski krug reportera planiranog Dana D, iako je bio državljanin Mađarske - zemlje koja je bila saveznica nacističke Njemačke.
Dan D - na fotografije je čekao avion
Na Dan D, za tada 30-godišnjeg Capu, nije se radilo samo o preživljavanju - on je morao i da ispoštuje urednički rok. Rolne sa filmovima morale su sa francuske obale stići u London, gdje su filmovi razvijani. Jedan primjerak fotografija je bio za londonski „Life", jedan za britansku vladu, jedan za Pentagon gdje se vršila vojna cenzura, a jedan za centralu magazina u New Yorku koji je dobijao i negative.
Avion je čekao da prebaci fotografije i negative preko Atlantika gdje su pisani opisi za fotografije - koje Capa nije slao. Za to vrijeme, Capa je ostao sa savezničkim trupama koje su napredovale u Normandiji.
Robert Capa nije bio jedini ratni fotograf Drugog svjetskog rata, ali njegove fotografije Dana D su neke od najpoznatijih slika tog rata. Američki general Dwight Eisenhower mu je 1947. zajedno sa drugih 19 ratnih izvještača dodijelio „Medalju slobode".
Sumnja u detalje
Međutim, mit o ratnom fotografu Robertu Capi je često bio dovođen u pitanje.
Na primjer, autor Allan Douglass Coleman je 2014. započeo blog (capadday.com) u kojem on i drugi pokušavaju da rekonstruišu događaje na Dan D.
Ukratko, kritika zasnovana na istraživanju je da je Capa na plažu Omaha stigao kasnije nego što je rekao - naime, oko sat ipo poslije takozvanog prvog talasa, kada su najgore borbe već bile završene. Takođe, navodno nije ostao na plaži toliko dugo kao što je bio rekao.
Tvrdi se i da je Capa napravio znatno manje od 106 fotografija kao što je bio naveo - vjerovatno samo tih jedanaest poznatih snimaka.
Priča uredničkog tima magazina „Life" da je foto-laboratorijski tehničar u Londonu greškom, toplotom uništio ostale filmove - navodno tehnički nije moguća.
John Morris, koji je bio dugogodišnji urednik magazina „Life" i odgovoran za objavljivanje tih fotografija u broju od 19. juna 1944, rekao je na CNN-u novembra 2014. da na tri uništena filma očigledno nije bilo nikakvih snimaka.
„Danas mislim da je sasvim moguće da je Bob samo spakovao sve svoje 35-milimetarske filmove i poslao ih u London, znajući da su na jednoj od filmskih rolni slike koje je snimio tog jutra", reako je Moris koji je u preminuo 2017.
Rekonstrukcija onoga što se desilo 6. juna 1944. na plaži Omaha je teška - i još uvijek nije završena. Na primjer, još uvijek nije razjašnjeno ko je čovjek sa najpoznatije fotografije koju je napravio Robert Capa „Čovjek u talasima"- na njoj su se navodno prepoznali veterani Edward Regan i Huston Riley.
Diskusija i o „Pogibiji vojnika"
Čuvena Capina fotografija „Pogibija vojnika" iz španskog građanskog rata prvi put je bila predmet diskusije još 70-ih godina. Do danas se postavlja pitanje - da li je slika bila prava ili je pogibija vojnika u tom trenutku bila simulirana?.
Ono što je sigurno je da Capa i Gerda Taro sebe nisu doživljavali kao neutralne posmatrače u španskom građanskom ratu. Njih dvoje su stali na stranu republikanskih trupa i naroda - protiv Franka.
Irme Schaber, biografkinja Gerde Taro, kaže: „Fotografija 'Pogibija vojnika' je didaktični dio medijske istorije koja postavlja pitanja koja prevazilaze fotografa Capu. Ovaj tekući diskurs je neophodan i uzbudljiv i osigurava da ova rana fotografska ikona bude poučno prebačena u digitalno doba".
Osim toga, a to se odnosi na oba primjera, ostaje naročito teško pitanje - o istini u ratu i o ratu.
Kraj rata i Ingrid Bergman u razorenom Berlinu
Poslije invazije na Normandiju, 25. avgusta 1944. Capa je u vojnom džipu ušao u svoj voljeni oslobođeni Pariz.
U martu 1945. godine, kod njemačkog grada Wesel, nekih 100 km sjeverno od Kölna, Capa je sa američkim padobrancima skočio iza neprijateljskih linija Nijemaca. On nije fotografisao bitku za Berlin.
Capa je u Berlin došao tek po završetku rata, u ljeto 1945. godine i slikao oslobođeni grad i njegove ljude. Tamo je bila i švedska holivudska zvijezda Ingrid Bergman koja je bila na turneji po Evropi, gdje je zabavljala američke vojnike. njih dvoje su se upoznali dva mjeseca ranije u Parizu., a ljubavna veza započela je tog ljeta u razorenom Berlinu.
Bergmanova se bila jako zaljubila i htjela da ostavi muža zbog njega. U decembru 1945. Capa je sa njom otišao u Hollywood, ali mu se tamo nije dopalo. Poznat je njegov citat u kojem kaže: „Nikada nisam zgazio u veće govno nego što je Hollywood".
O toj vezi sa udatom filmskom zvijezdom, koja se završila u ljeto 1946. Kepa je ćutao - javnost je o tome saznala od Bergmanove.
Ostvaren san i smrt
Poslije Drugog svjetskog rata, Capa je zajedno sa prijateljima fotografima Henrijem Cartije-Bressonom, Davidom Saymourom i Georgeom Rodgerom ostvario jedan od svojih velikih snova i osnovao foto agenciju Magnum - koja je i dalje jedna od najpoznatijih.
Capa je potom fotografisao još dva rata: prvi arapsko-izraelski rat nakon osnivanja države Izrael 1948. - rad koji mu je bio veoma važan - i francuski rat u Indokini (1946-1954).
Kaže se da je Capa uvijek precizno odlučivao za koji je rat rizikovao život kao fotograf, a za koji ne. Zapravo nije želio da ide u Indokinu. Zašto je ipak otišao, ne zna se. Pretpostvlja se da mu je nedostajo rad u ratnom okruženju, ali i da mu je bio potreban novac - jer Capa je bio strastveni kockar, volio je poker. Možda je htio da obnovi reputaciju ratnog fotografa, to je još jedna teza.
25. maja 1954. godine, 40-godišnji Capa je pratio francusku jedinicu u akciji protiv komunističkih vojnika Vijetmina. Išao je malo po strani u polju i nagazio na minu. Kažu da je mrtav u lijevoj ruci još uvijek držao kameru.
„Robert Capa je bio sjajan umjetnik i fotograf"
Alex Kershaw, biograf Roberta Cape kaže da pitanja u vezi s njegovim fotografijama ne mijenjaju ništa na tome da su „to najbolje slike Dana D i da su prave". „Fantastične su", rekao je Kershaw za DW. Ovaj novinar i autor kaže da to takođe ništa ne mijenja na činjenici da je Robert Capa, jedan od najpoznatijih ratnih fotografa, „bio sjajan umjetnik i fotograf", „rok zvijezda" svog vremena.
Da je imao priliku da ga upozna, postavio bi mu dva pitanja: „Da li je vrijedilo rizikovati život sa 40 godina?" I: „Kako je to kad je u tebe ludo zaljubljena Ingrid Bergman?"