Najgore tek dolazi

Frankfurter algemajane cajtung piše: „Erdogan sada lično imenuje rektore univerziteta. Lov na vještice se nastavlja. Na turskim univerzitetima i visokoobrazovnim institucijama proteklih nedjelja je uhapšeno, otpušteno i suspendovano na hiljade naučnika, predavača i radnika u administraciji. Zvanično obrazloženje uvijek je isto: radi se o mjerama protiv terorističke organizacije Fetulaha Gulena. Od jula i neuspjelog pokušaja puča, Erdogan je lično imenovao 17 novih rektora univerziteta.“

U opširnom tekstu Velt podsjeća na istoriju njemačko-turskih odnosa u oblasti nauke u teškim vremenima: „Evropska unija saopštila je da će crvena linija biti prekoračena kada Turska uvede smrtnu kaznu. Ali, sultan Erdogan je sa vanrednim stanjem uveo i smrtnu kaznu. Ona se takođe i izvršava: žrtve su sloboda izražavanja, nezavisno sudstvo i nauka. Kao odgovor na neuspjeli vojni puč, stotine naučnika je suspendovano, uhapšeno ili je dobilo zabranu putovanja. Univerziteti i istraživačke institucije su zatvoreni. 'To me ostavlja bez daha, a najgore tek dolazi. Moja razmišljanja i moje pisanje umiru. Nikada nisam vjerovao da će do toga doći', napisao je jedan turski naučnik.“

Da nije bilo Hitlera...

„Savez naučnih organizacija u Njemačkoj najoštrije je osudio 'drastične intervencije u oblasti akademske slobode turskih naučnica i naučnika'. Njima se može pomoći stipendijama u okviru inicijative za pomoć ugroženim naučnicima pod pokroviteljstvom fondacije Humbolt. Inicijativa nosi ime Filip Švarc, po neuropatologu iz Frankfurta koji je marta 1933. bio primoran da napusti nacističku Njemačku. Švarc je najprije u Cirihu osnovao Udruženje njemačkih istraživača u egzilu, a zatim emigrirao u Istanbul, gdje je 20 godina bio na čelu Instituta za patologiju. Inicijativa Filip Švarc čuva sjećanje na njemačke naučnike koji su tokom nacističke ere našli utočište u Turskoj. Iz toga proizlazi posebna obaveza njemačkih naučnika da danas pomognu svojim ugroženim kolegama u Turskoj.

Ernst Rojter, gradonačelnik Magdeburga, koga su nacisti svrgnuli i odveli u logor u Lihtenburgu, bio je među više od 600 prognanih naučnika, umjetnika i političara koji su utočište našli u Turskoj. Rojter je, pišući o Univerzitetu koji je 1. avgusta 1933. osnovan u Istanbulu, umjesto dan prije toga zatvorene Osmanlijske visoke naučne škole, primjetio: 'Da nije bilo Hitlera, Turska ne bi imala tako visok nivo saradnika'. Rojter je brzo naučio turski jezik, bio angažovan u raznim ministarstvima, predavao u Ankari i napisao jedan priručnik – na turskom. Bio je ubijeđen da je put Republike Turske osnovane 1923. godine u 'evropsko društvo' nezaustavljiv. Bilo mu je zadovoljstvo da pomaže da se od 'Turske napravi lijepa i srećna zemlja'. Vjerovao je da će 'veliki proces transformacije' promijeniti cio Bliski istok.“

Humanitarni gest ili pametno iskorišćena situacija

„Značaj njemačke emigracije u Turskoj dugo nije bio priznat – a i kasnije je tumačen kao veliki humanitarni gest Turske. Pritom je Turska Nijemcima ponudila utočište u sopstvenom interesu, jer su, da bi napredovao sa modernizacijom zemlje, režimu Ataturka stručnjaci bili neophodni.

Advokat Eduard Ernst Hirš napisao je turski Zakon o trgovini, Fric Nojmark Zakon o prihodima i porezima. Gerhard Kesler je suosnivač prvog sindikata u Turskoj. Paul Hindemit bio je na čelu konzervatorijuma u Ankari. Značaj njemačkih emigranata za razvoj moderne Turske simbolizuje arhitekta Bruno Taut. On je postao šef Akademije za arhitekturu u Istanbulu i 1938. je projektovao odar za pokojnog osnivača države Kemala Ataturka.

Koliko god da je turska vlada velikodušno tretirala njemačke eksperte – dobili su ugovore na pet godina i time zagarantovan i stabilan prihod – za obične emigrante iz Njemačke situacija je često bila teška. U gradovima, kao što je Istanbul, živjeli su zajedno sa Nijemcima koji su bili na strani rajha. Na univerzitetima su jevrejski naučnici i priznati nacisti često predavali na istom fakultetu. Turska je spretno i lukavo umjela da zaštiti izbjeglice i istovremeno održava dobre odnose sa njemačkim Rajhom.

Mnogi emigranti su kritički gledali na surov proces modernizacije koji je Kemal Ataturk sprovodio u svojoj zemlji i u kojem su i oni morali da pomažu. U oblasti visokog obrazovanja to je vidljivo i na sljedeći način: Osmanlijska visoka naučna škola zatvorena je 31. jula 1933, a dan kasnije su, umjesto otpuštenih, kritički nastrojenih Turaka, zaposleni njemački stručnjaci.“

Erdogan ispravlja staru nepravdu

„Među mnogim svojim sunarodnicima, Erdogan ima podršku za diktatorske mjere, zato što ih on umješno predstavlja kao korekcije ranije nepravde. Važniji od pogleda unazad je pogled u budućnost. Njemački emigranti koji su se nakon završetka nacističke diktature vratili u zemlju, odigrali su ključnu ulogu u obnavljanju međunarodnih veza nemačkih naučnika. Turski naučnici, koje Erdoganov režim sada maltretira, hapsi i proganja, predstavljaju modernu, sekularnu, ka Evropi okrenutu Tursku, u čijem su stvaranju učestvovali i njemački izgnanici. Ti naučnici će se jednog dana vratiti. Zato su oni“, piše Velt, „oličenje budućnosti zemlje – poslije Erdogana.“