Momčilo Perišić – nije ratni zločinac, da li je špijun?
4. februar 2021
Prvostepena presuda Višeg suda u Beogradu će, osim Momčilu Perišiću, biti izrečena i nekadašnjim pripadnicima Vojske Jugoslavije (VJ) Miodragu Sekuliću i Vladanu Vlajkoviću. Oni su optuženi da su povjerljiva dokumenta dostavljali Perišiću, koji ih je, kako tvrdi Više javno tužilaštvo, predao američkom diplomati Džonu Dejvidu Nejboru.
O toku suđenja, koje je trajalo više od četiri godine, javnost u Srbiji ne zna gotovo ništa. Od samog početka, postupak je bio zatvoren za javnost. Predsjednica sudskog vijeća Nataša Albijanić takvu odluku je 2016. godine obrazložila zahtjevom Generalštaba Srbije i Ministarstva odbrane da sadržaj pojedinih dokumenata javnosti ne bude otkriven.
Zbog toga se priča o „najvećoj špijunskoj aferi u Srbiji”, kako neki nazivaju taj slučaj, u javnosti svodi na to kako je prije gotovo 20 godina izgledalo Perišićevo hapšenje – uz podsjećanje na sukob Vojislava Koštunice i Zorana Đinđića, koji je u tom kontroverznom događaju tada dobio još jednu svoju potvrdu.
Niko nije znao za hapšenje
Momčilo Perišić uhapšen je 14. marta 2002. godine u motelu „Šarić ” na Ibarskoj magistrali, gdje je sjedio sa službenikom američke ambasade sa diplomatskim statusom, Džonom Dejvidom Nejborom.
Perišić je tada bio potpredsjednik Vlade Srbije zadužen za bezbjednost, a prema izjavama tadašnjih najviših predstavnika vlasti, o njegovom hapšenju niko baš ništa nije znao. Tadašnji premijer Srbije Zoran Đinđić je, poslije Perišićevog hapšenja, oštro kritikovao Upravu bezbjednosti VJ, jer je pet mjeseci unazad imala saznanja o njegovom aktivnostima, ali te informacije nije podijelila s predstavnicima vlade.
Đinđić je od Vojislava Koštunice, tadašnjeg predsjednika SR Jugoslavije, zatražio da smijeni Acu Tomića sa mjesta načelnika Uprave bezbjednosti VJ, a od Perišića da podnese ostavku, i dodao da mu sve liči na pokusaj udara na tadašnju Vladu Srbije.
Perišićevu ostavku zatražio je i Vojislav Koštunica, uz komentar da su državni organi trebalo ranije da budu obaviješteni o hapšenju, ali je i odbacio sve optužbe koje su u vezi s tim upućene na račun ljudi iz njegovog kabineta.
Perišić, koji je iz pritvora pušten dva dana poslije hapšenja, odmah je podnio ostavku, a Aco Tomić ostao je na funkciji načelnika SVB. Smijenjen je početkom aprila 2003. godine, poslije ubistva Zorana Đinđića, a ubrzo i uhapšen u akciji „Sablja“, da bi bio pušten na slobodu poslije tri mjeseca pritvora. Osam godina kasnije saslušan je jer se sumnjičio i da je skrivao nekadašnjeg haškog optuženika, a danas, (u prvom stepenu) osuđenika za ratne zločine, Ratka Mladića.
O Džonu Dejvidu Nejboru se malo zna. Pošto je poslije hapšenja na Ibarskoj magistrali pušten iz pritvora, otišao je iz Srbije, a u medijima se pojavila vijest je američki diplomata zapravo bio šef CIA za Balkan. Kasnije je objavljeno da je poginuo u Mađarskoj, a poslije toga da je vijest o njegovoj pogibiji izmišljena i namjerno plasirana. Otada se u javnosti on gotovo i ne pominje.
Postupak protiv Momčila Perišića za špijunažu počeo je 2004, ali je godinu dana kasnije prekinut, pošto je on otišao u Hag, gdje mu se spremalo suđenje za ratni zločin.
- pročitajte i ovo: Perišić pogrešno oslobođen
Prvo presuda na 27 godina zatvora, pa sloboda
Ubrzo pošto se 2005. godine predao Haškom tribunalu, Perišić je pušten na prijevremenu slobodu do početka suđenja, koje je počelo tri godine kasnije. Prvostepena presuda, kojom je osuđen na 27 godina zatvora, donesena je 2011. godine.
Pretresno veće Haškog tribunala je Perišića, koji je funkciju načelnika Generalštaba Vojske Jugoslavije obavljao između 1993. i 1998 godine, proglasilo krivim za pomaganje i podržavanje zločina u Sarajevu i Srebrenici, kao i za raketiranje Zagreba. Tada je ustanovljeno da je pod njegovim nadzorom Vojska Jugoslavije obezbjeđivala logističku i kadrovsku pomoć Vojsci Republike Srpske (VRS) i Srpskoj Vojsci Krajine (SVK).
„General Perišić redovno je podsticao Vrhovni savjet odbrane da produži sa ukazivanjem obimne logističke pomoći VRS i SVK, naglašavajući da neće biti u stanju da ratuju ukoliko im se ne pruži znatna logistička podrška”, navedeno je u prvostepenoj presudi Haškog tribunala.
Pretresno vijeće ustanovilo je da nije dokazana efektivna kontrola Momčila Perišića nad pripadnicima VRS koji su počinili zločine u Sarajevu i Srebrenici, ali je i naglasilo da je Perišić bio obaviješten o zločinima VRS u Sarajevu, kao i da je prije jula 1995. u Srebrenici bio upoznat sa činjenicom da je VRS sklona napadima na civile.
Perišić je prvostepenom presudom proglašen krivim i za granatiranje Zagreba, jer svoje podređene koji su u tom gradu izvršili zločin nije kaznio, iako je bio obaviješten o oba raketna napada na glavni grad Hrvatske.
Dvije godine kasnije, Žalbeno vijeće Tribunala u Hagu, sa sudijom Teodorom Meronom na čelu, oslobodilo je Perišića po svim tačkam optužnice, uz obrazloženje da pomoć koju je VRS dobijala od Vojske Jugoslavije nije bila upućena u cilju pospešivanja krivičnih djela VRS u Sarajevu i Srebrenici, već samo – „ukupnih ratnih namjera VRS“.
Momčilo Perišić nije odgovoran ni za to što nije kaznio pripadnike Vojske Jugoslavije koji su učestvovali u granatiranju Zagreba, navelo je tada Žalbeno veće, jer, rekao je sudija Meron, na dan granatiranja nije imao efektivnu kontrolu nad njima. Odmah po izricanju drugostepene presude, Perišić je iz pritvora u Ševeningenu pušten na slobodu.
- pročitajte i ovo: Oslobađajuće presude i diskvalifikacija sudije Harhofa
Ponovo u sudu
Tri godine kasnije ponovo se našao na optuženičkoj klupi, jer je postupak koji je protiv njega obustavljen uoči njegovog odlaska u Hag u Beogradu ponovo pokrenut.
Od početka pokretanja postupka za špijunažu Perišić je negirao krivicu i u svojim nastupima u medijima naglašavao da je cilj njegovog hapšenja bio da se on ukloni sa političke scene, kao da su smiješne optužbe da je on sa „trećerazrednim službenikom ambasade SAD“ htio da izda interese zemlje.
- pročitajte i ovo: Propuštena prilika da se osvjetli uloga Beograda u Srebrenici
„Ne treba zaboraviti da je Perišić tokom ratnih dejstava u Bosni bio načelnik Generalštaba i u vezi s Mladićem. Vjerovatno je tog Džona Dejvida zanimala umiješanost Vojske Jugoslavije u taj sukob, od Zadra do Mostara. U svakom slučaju, Perišić se, kao što se vidjelo, osilio, zaboravio šta znači predavanje tajnih dokumenata neovlašćenoj osobi i tako zagazio u vode špijunaže. Da li se radi o dokumentima koji su vojna tajna, utvrdiće sudski vještaci u eventualnom procesu“, napisao je 2002. godine u svom komentaru novinar nedeljnika „Vreme“ Jovan Dulović.
Proces je počeo punih 14 godina kasnije, a njegov epilog biće poznat sutra, u petak 5. februara, na izricanju presude u zgradi Specijalnog suda Beogradu.