Jubilej u krizi

EU, Evropska unija, je u krizi. Je li to najveća kriza od njenog osnivanja prije 60 godina? Tako to mnogima izgleda – iako su već osamdesete godine bile krizna decenija. Tada se govorilo o evropskoj sklerozi koju je tada prevazišao tadašnji predsjednik Komisije Žak Delor. On je počeo da stvara zajedničko tržište. I to pametno, ili, bolje reći: lukavo – bez velikih najava, bez priča o „istorijskom koraku" i retoričkog slavljenja nekakvih vizija. Ne – bio je to projekat od 300 koraka koji su na kraju automatski rezultirali zajedničkim tržištem. Ali, to je tada neosporno bila politička mogućnost u okviru tada bitno manje Evropske zajednice, mogućnost koju je stvorio Brisel i koja je mogla da se sprovede u djelo. Nešto slično je danas nezamislivo.

Idealistički polet poslije rata

EEZ, EZ, EU, te tri skraćenice prestavljaju razvoj Evropske unije od Ekonomske zajednice preko Evropske zajednice do Unije. One predstavljaju idealistički početak poslije razaranja u Drugom svjetskom ratu, početak sa šest članova, pa zajednicu koja se polako širila i primila Veliku Britaniju i Irsku, kasnije i mlade demokratije poput Španije, Portugalije i Grčke, i potom i istočnoevropske zemlje, postavši zajednica 28 država, doduše, uskoro bez Velike Britanije, jer Britanci je napuštaju.

„Bregzit" – ništa nije tako jak simbol sadašnje krize. Jedna zemlja napušta Uniju, jer narod tako hoće. To niko nije mogao da zamisli. Otada – to pokazuje dubinu krize – Evropljane muče sumnje u sebe.

Njih pojačava agresivni desničarski populizam, koji je pritijesnio pristalice Evropske unije. Francusku, Holandiju, Italiju, Njemačku, razne srednjoevropske i istočnoevropske zemlje: svuda se čuju desničari i ultradesničari, da EU mora da nestane baš kao i birokratsko čudovište zvano Brisel, da treba odustati od evra. I oni nalaze svoje slušaoce. Ne i većinu, bogu hvala. Ali – sljedbenike koji bi se rado vratili u pseudo-idilu nacionalne države.

Pri tome je EU i pored svoje veličine, jedinstvena priča o uspjehu. Ona je garantovala mir u Evropi. Dovoljno je otići u Istočnu Ukrajinu i tamo razgovarati sa ljudima, pa da se sazna šta znači mir. Zajedničko tržište i slobodna trgovina su omogućili nevjerovatno blagostanje. Solidarnost bogatijih zemalja je pomogla siromašnijima da uhvate korak i bitno smanje svoj zaostatak. Ljudi mogu da putuju, omladina može da studira svuda, svako može da živi i rade gdje hoće. Kakva bi to utopija bila prije 60 godina, neposredno po završetku Drugog svjetskog rata.

Neophodno razmišljanje o budućnosti

Tačno je: EU danas previše reguliše. Ona nije dovoljno bliska građanima. Ona ne umije uvijek da objasni svrhu i smisao svog postojanja. Brisel je svemirski brod. Evro ne funkcioniše tako kako su njegovi oci (previše idealistički) željeli. Obezbjeđivanje spoljnih granica se ne shvata kao zajednički zadatak. Postoji ekonomski raskol između Sjevera i Juga, kao i između Istoka i Zapada – između ostalog i zato što je ova ili ona zemlja možda prerano primljena u članstvo. A produbljivanje i dalji razvoj institucionalne EU često preopterećuje vlade pojedinačnih država. I zato vodi u blokadu.

O tome bi Evropljani morali da razmisle. Ali, moraju i da jednostavno konstatuju koliko im je dobro na Starom kontinentu. Uostalom, trenutno se mladi ljudi širom Evrope udružuju da bi pojačali „Puls Evrope" – i bili protivteža desničarima (i ponekad i ljevičarskim kritičarima globalizacije). U Francuskoj sa Emanuelom Makronom jedan ubijeđeni Evropljanin ima šansu da postane predsjednik države. A u Njemačkoj su kancelarski kandidati Angela Merkel i Martin Šulc, koji se međusobno razlikuju kao nebo i zemlja – ali oboje imaju čvrst proevropski stav. To znači da postoji i realna nada da će njemačko-francuska osovina ponovo postati motor Evrope koja se obnavlja. Kriza je i - šansa.