Jevreji u Srbiji danas: kako očuvati identitet
30. januar 2020
Jevrejska zajednica na Balkanu predstavljala je sve do tridesetih godina prošlog vijeka značajan i prosperitetni dio društva. U Srbiji je ta zajednica gotovo potpuno uništena tokom Drugog svjetskog rata. Stoga se često govori da Srbi i Jevreji imaju istoriju zajedničkog sjećanja na tragične događaje. O položaju Jevreja u Srbiji danas, pitanju očuvanja jevrejskog identiteta, i problemima sa kojima se suočava jevrejska zajednica, za DW govori Robert Sabadoš, predsjednik Saveza jevrejskih opština Srbije.
DW: Kao izvjestan kuriozitet se može navesti činjenica da je broj Jevreja u Srbiji po posljednjem zvaničnom popisu svega 787, ali članovi jevrejske zajednice navode da ih ima oko 3.000. Kako je došlo do tog nesklada zvaničnih i nezvaničnih brojki, i šta nam to govori?
Robert Sabadoš: Razlika je nastala u statistici i kako se ko na popisu izjasnio kao Jevrejin. Mi imamo 3.000 članova jevrejskih opština i na osnovu toga baratamo sa tom brojkom. Ustavno pravo je svakoga da se slobodno izjašnjava kom etnikumu pripada na popisu, ali mogu da kažem da svakako postoje i neki razlozi za to. Još uvijek se pomalo vuče onaj zaostatak prošlosti u kojoj izjašnjavanje kao Jevrejin nije značilo neku posebnu nagradu, ili društveno priznanje.
Kada se kaže da je broj Jevreja u Srbiji mali, istovremeno se može čuti da su pripadnici jevrejske zajednice dali ipak značajan doprinos srpskom društvu?
Zavisi koji period posmatramo. Očito je da postoje razlike prije i poslije Drugog svjetskog rata. Prije II svjetskog rata u Srbiji su Jevreji bili veoma vidljivi u javnom, privrednom i kulturnom životu, i njihov doprinos je bio izrazito veliki. Nakon Drugog svjetskog rata neki uticaj Jevreja na privredne tokove je znatno smanjen, prosto zbog brojnosti. Ali, neki uticaj u javnom, naučnom i kulturnom životu je ostao, jer je to prosto bila tradicija da djeca imaju podsticaj iz porodice da se školuju i preko obrazovanja traže neku svoju afirmaciju u društvu.
Koliko su u svemu tome Jevreji uspjeli da sačuvaju svoj identitet u Srbiji?
Samosvjesnost da pripadaju jevrejskom narodu se nosi iz porodice. Jevreji su se sa druge strane uvijek trudili da budu lojalni građani države u kojoj se nalaze. Ta samosvijest o pripadnosti jevrejskom narodu se više manifestuje u okviru unutrašnje organizacije jevrejskih opština. Jevreji u Srbiji, ali i u ovom dijelu Evrope, organizuju se po principu opština, dakle na teritorijalnom principu. To su i mjesta gdje se nalaze i gdje praktično svoje jevrejstvo, ili pripadnost jevrejskom narodu, međusobno pokušavaju da očuvaju kroz njegovanje tradicije, jezika, kulture i običaja.
Pitanje stapanja, ili asimilacije, jeste pri tome trend koji je prisutan i u Srbiji. Ali, djelimično i zbog toga što je riječ o pojavi koja se ne dešava samo među Jevrejima, nego je to svjetski trend kome je popularno ime globalizacija stvorilo jedan prostor od čitave planete.
Rast desnice i desničarskih pokreta u Evropi kao prateću pojavu ima i porast antisemitizma. Da li je neka refleksija svega toga stigla i do Srbije i ima li antisemitizma u Srbiji?
U nekom javnom manifestacionom obliku to nije nešto što bismo vidjeli u novinama ili u elektronskim medijima u nekoj alarmantnoj mjeri. Ali, Internet je postao stjecište svih antisemitskih pojava. Počevši od komentara pa do posebnih sajtova koji se bave, ili su baš posvećeni antisemitizmu. Tu ne postoji neki konkretan lik koji iznosi svoje mišljenje, i na osnovu toga mogu da kažem da postoji neki latentni antisemitizam u Srbiji. Svodi se na to da ako ja imam nekih problema onda je za to neko drugi kriv- najlakše je kazati da su za to krivi Jevreji, da je to neke svjetska jevrejska zavjera, i da su svi protiv nas. On postoji i u svim okolnim državama i društvima, u kojima za sve nedaće krive druge, a najlakše je okriviti Jevreje.
Dosta nesporazuma sa srpskim vlastima izazvali su i slučajevi logora Staro sajmište i Topovske šupe. Na prostoru Topovskih šupa predviđena je izgradnja šoping centra. Kakva je danas situacija sa rješavanjem tih slučajeva?
Postoje veoma pozitivni pomaci. Početkom decembra su predstavnici srpskih vlasti upoznali Međunarodnu alijansu za sjećanje na Holokaust o Zakonu o memorijalu Staro sajmište. Na taj način je zapravo međunarodna javnost upoznata sa nacrtom tog zakona. U okviru memorijalnog centra Staro sajmište predviđena su praktično dva memorijala, i mi u Savezu jevrejskih opština Srbije smo saglasni sa tim rješenjima, jer smo bili uključeni u rad te radne grupe i neke naše sugestije su prihvaćene. U to su uključene i Topovske šupe, koje pripadaju memorijalnom centru Staro sajmište, i tu ima određenih pomaka. Vidjećemo kakvo će rješenje biti za ta dva objekta na prostoru Topovskih šupa, ali pitanje šoping mola je na neki način odloženo dok se ne razriješi pitanje Starog sajmišta i u okviru toga i Topovskih šupa.
Šta vidite kao neke najveće probleme jevrejske zajednice u Srbiji danas, ili šta je ono što je danas najviše opterećuje?
Jevrejska zajednica je dugo na putu neke tihe asimilacije, i to je za mene jedan od glavnih problema u očuvanju etničke i vjerske pripadnosti u okviru jevrejske zajednice. Dakle, obrazovanje, svijest o pripadnosti, i stvaranje uslova za to da se jevrejske vrijednosti mogu ostvariti u okviru jevrejske zajednice bilo gdje da se nalazimo. I da pri tome mi osiguramo uslove da djeca mogu da uče o svojoj istoriji, da mogu da imaju slobodan osjećaj pripadnosti jevrejskom narodu, i da slobodno praktikuju svoju vjeru. U vezi toga nema nikakvih problema, ali mislim da je važno da pripadnici jevrejske zajednice osjećaju potrebu da je to bitno zbog njih samih.