I 20 godina nakon komunizma ljudi još uvijek frustrirani

Ljudi u bivšem Istočnom bloku su posljednjih godina posebno teško pogođeni privrednom krizom, kaže Ričard Vajk iz vašingtonskog Instituta za istraživanje javnog mnjenja „Pju“. Vajk navodi da ljudi i pored teškoća „nisu okrenuli leđa demokratskim vrijednostima ni kapitalizmu. Doduše, velika je frustracija zbog načina na koji demokratija i kapitalizam u njihovim zemljama zaista funkcionišu“, kaže Vajk.

Vajkov institut je tokom posljednjih 20 godina proučavao istočnu Evropu i način na koji su njeni stanovnici doživjeli proces tranzicije. Krajem 2009., institut je uporedio mišljenja tih ljudi sa onim što su mislili 1991. „Neki ljudi kažu da su u komunizmu ekonomski bolje stajali. Ali, to prije svega izgleda kao plod frustracije opštim stanjem u regionu“.

Višepartijski sistem, slobodna štampa, fer pravosuđe? Nema toga kod nas!

Starije generacije i penzioneri spadaju u gubitnike u procesu tranzicije, navodi Ričard Vajk. „Mlađi i bolje obrazovani ljudi uglavnom su zagovornici kapitalizma i demokratije. Tako je i sa ljudima iz urbanih područja. Takve grupe bolje umiju i da koriste mogućnosti koje nudi tranzicija“. No, nisu svi oni koji su frustrirani istovremeno i protivnici demokratije i tržišne privrede: „Izgleda paradoksalno to što su ljudi frustrirani zbog načina na koji demokratija trenutno funkcioniše, dok istovremeno žele i demokratiju. Većina ljudi nam kaže da želi određene demokratske institucije: višepartijski sistem, slobodnu štampu, fer pravosuđe. Ali, mnogo manje ljudi kaže da tako nešto i ima u svojoj zemlji“.

Zanimljivo je da je i nezadovoljstvo zbog nesavršenosti demokratije najveće baš u jednoj od prvih zemalja bivšeg istočnog bloka koja je postala član Evropske unije. „Jaz između očekivanja od demokratije i stvarnih dobitaka koje je donela, u Mađarskoj je bio veći nego u drugim državama u kojima smo sproveli ispitivanje.“ Početni entuzijazam je splasnuo kada su građani shvatili da je i demokratizacija dug i težak proces od koga nemaju svi podjednaku korist. „U Mađarskoj je raspoloženje posebno loše. Mađari su vrlo nezadovoljni svojom političkom elitom, zabrinuti zbog korupcije, imaju najgore mišljenje o članstvu svoje zemlje u Evropskoj uniji. To se odrazilo i na posljednje izbore“, objašnjava Vajk. Na parlamentarnim izborima održanim početkom aprila u Mađarskoj, veoma dobre rezultate su ostvarili desni populisti i ekstremisti.

Manjine na margini

Ostale zemlje centralne Evrope su nešto bolje podnijele tranziciju, što se vidi i iz rezultata ovog istraživanja. Vajk navodi da „Česi, Poljaci i Slovaci politički i privredni razvoj u svojim zemljama vide u nešto boljem svjetlu. I članstvo u Evropskoj uniji za njih je nešto vrednije nego za Mađare, Bugare, Litvance, Ukrajince ili Ruse“.

U procesu tranzicije, manjine su marginalizovane, iako neki čine napore u cilju njihove bolje integracije. Posebno loše su prošli Romi – oni su na rubu društva.

„Osam do deset ispitanih u Češkoj i Slovačkoj gaji negativnu sliku Roma“, kaže Ričard Vajk. „Često je prisutno i negativno mišljenje o Jevrejima i drugim manjinama“.

Proširenje Evropske unije nije dovelo do ustupanja nacionalnog identiteta evropskom. „Na istoku i zapadu, ljudi se još uvijek identifikuju preko svoje nacionalnosti. Samo u zapadnoj Evropi, posebno u Francuskoj i Njemačkoj, ima sve više ljudi koji se osjećaju kao Evropljani. U državama istočne i srednje Evrope, koje su novopečeni članovi Evropske unije, ali i u Velikoj Britaniji, samo sedam odsto ispitanih se osjeća kao Evropljanin“, rekao je za Dojče Vele stručnjak za javno mnijenje iz Vašingtona Ričard Vajk.

Autori: Fabian Schmidt / Saša Bojić

Odg. urednica: Marina Martinović