Da li spasavanje na moru dovodi do više izbjeglica?

O čemu se diskutuje?

Radi se o argumentu da se više ljudi odlučuje na opasan prelazak iz Libije ili Maroka u Evropu, ako mogu računati na to da će ih brodovi evropskih humanitarnih organizacija spasiti ako zakažu njihovi čamci koji su često nesposobni za tu plovidbu.

- pročitajte i ovo:  Jesu li pushbackovi na europskim morskim granicama legalni?

Posebno konzervativni političari spašavanje na moru vide kao podsticaj za bijeg i migraciju - i u tom kontekstu kritikuju organizacije kao što su Si-Voč (Sea-Watch) ili Si-aj (Sea-Eye), koji i dalje svake godine spašavaju desetine hiljada ljudi na Mediteranu. To čak ide tako daleko da ih optužuju za sporazume sa krijumčarima i tvrde da oni time podržavanju trgovinu ljudima. Te optužbe nevladine organizacije odlučno odbacuju.

Istovremeno brodovi EU više ne patroliraju duž migracionih ruta i rijetko spašavaju ljude – pogotovo otkad je evropska pomorska misija „Sofija" završena u proljeće 2020. godine.

- pročitajte i ovo:  Spasavanje izbjeglica ili rat protiv njih?

Odguravanje i privlačenje

Takozvani faktori odgurivanja i privlačenja igraju važnu ulogu u politici EU, kada je u pitanju rasprava o tome kako migracije mogu da budu ograničene i kontrolisane.

Dok se faktori odbijanja odnose na okolnosti koje ljude „odgurnu" (engl: to push) od zemalja porijekla, poput rata ili ekoloških katastrofa, faktori privlačenja opisuju sve ono što ljude „vuče" (engl: to pull), odnosno privlači da dođu u Evropeu. To bi mogla biti politička stabilnost i prosperitet, ali i liberalni imigracioni zakoni.

- pročitajte i ovo:   Je li svijet zaboravio sliku mrtvog dječaka na plaži?

Kakvo je stanje istraživanja?

Nema mnogo pouzdanih istraživanja. Jedna od rijetkih je studija „Kriviti spasioce" (2017) Čarlsa Helera i Lorenca Pecanija sa Univerziteta u Londonu. U njoj se istražuje kada i gdje je koliko ljudi izbjeglo preko Mediterana do 2016. godine. Istraživači porede ove podatke sa periodima u kojima su bile aktivne evropske misije za spasavanje i zaštitu granica – i nisu uspjeli da uspostave vezu.

Do sličnog zaključka dolazi i jedan međunarodni istraživački tim. U studiji „Politički narativi i empirijski dokazi o smrti na granicama na Mediteranu" iz 2018. godine zaključuju da „odsustvo spasioca ne sprječava pokušaje prelaska".

A talijanski stručnjaci Eugenio Kusumano iz Evropskog univerzitetskog instituta i Mateo Vila iz Italijanskog instituta za međunarodne političke studije su analizirali migracione tokove iz Libije u Italiju između 2014. i 2019. godine i "nisu pronašli vezu između prisustva spasioca na moru i broja migranata".

„Neželjena posledica“ spasavanja

Određenu vezu su međutim pronašli Klaudio Dejana (Univerzitet u Kaljariju), Vikram Mahešri (Univerzitet u Hjustonu) i Đovani Mastroboni (Univerzitet u Torinu) u studiji „Migranti na moru: nenamjerne posljedice operacija traganja i spašavanja".

Istraživači kažu da su povećane spasilačke aktivnosti na Mediteranu dovele do toga da su se krijumčari prebacili sa drvenih čamaca sposobnih za plovidbu na nesigurne gumene čamce. Stručnjaci smatraju da bi "nenamjerna posljedica" spasavanja na moru bila da se onda više ljudi usudi da pređe u Evropu pod lošijim uslovima.

Ali Dejana, Mahešri i Mastroboni su prilično usamljeni sa svojom analizom. Politikolog Vuherpfenig kaže da gotovo svi ostali naučni radovi dolaze do zaključka da spašavanje na moru ne vodi do više prelaza.

Rat i siromaštvo su važniji faktori

Portparolka IOM-a Safa Msehli u intervjuu za DW naglašava da su potisni faktori mnogo važniji za migrante i izbjeglice - poput rata, političkog progona i krajnjeg siromaštva. "Ljudi u zemljama porijekla su često suočeni sa egzistencijalnim problemima, žrtve su eksploatacije ili im prijete zatvor i mučenje", kaže Msehli.

Ukratko, ne može se dokazati direktan uticaj spasavanja na moru na priliv migranata i izbjeglica u Evropu.

Ali ni tvrdnja da morsko spasavanje djeluje kao faktor privlačenja se ne može jasno pobiti. Gotovo svi naučnici koji su proučavali ovu temu izjavljuju da je potrebno više podataka i dalja istraživanja.

Šta ovo znači za politiku EU?

Smanjenje obima državnog spasavanja na moru i otežavanje rada humanitarnih organizacija, poput blokiranja brodova u lukama ili zabrane ulaska u njih, zasnivaju se na pretpostavkama koje nisu dokazane.

Spasavanje na moru kao faktor privlačenja se mnogima čini toliko očiglednim da jedva dovode u pitanje pretpostavku i traže dokaze o tome. A dosadašnja otkrića sugerišu da bi se moglo spasiti više ljudskih života bez rizika da će mnogo više njih krenuti na put do Evrope.

Pored toga, svi ovdje navedeni istraživači ističu etičke i pravne dimenzije spasavanja na moru. Prema međunarodnom pomorskom pravu, ljudi koji su u nevolji moraju se spasiti i dovesti na sigurno.

Pratite nas i na Facebooku, na Twitteru, na YouTube, kao i na našem nalogu na Instagramu