Türkmenbaşı’nın halefi seçiliyor

Orta Asya'nın eski Sovyet cumhuriyetlerinden, az nüfuslu, ancak enerji açısından stratejik ülkesi Türkmenistan'da, 21 yıl boyunca ülkeyi demir yumrukla yönetin Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı'nın ölümünden sonra, ilk kez çok adayın katılımıyla düzenlenen seçimde altı aday yarışıyor. Pazar günkü seçimin favori ismi, şu anda Devlet Başkan Vekili olan ve on yıldır hükümet üyesi olan diş hekimi Gurbanguli Berdimuhammetov.

Berdimuhammedov, kariyerini Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı'nın gölgesinde yaptı. İktidara ilk adımlarını Sağlık Bakanlığı'nın diş sağlığı bölümünün başına gelerek atan Berdimuhammedov, 1997'de Sağlık Bakanı oldu. 2001'de Türkmenbaşı'nın başkanı olduğu hükümette başbakan yardımcılığına getirilen Berdimuhammedov, aynı zamanda Sağlık Bakanı olarak da görevini sürdürdü ve 2004'te kalkıştığı reformlar, Türkmenbaşı döneminin en çok eleştiri alan yenilik girişimi oldu.

Türkmenbaşı'nın ölümünden sonra 2006 yılının Aralık sonunda vekaleten Devlet Başkanlığı görevine atanan 49 yaşındaki Berdimuhammedov hakkında, güvenlik güçleri üzerinde etkin denetime sahip olmadığı ve ülkenin zengin doğal gaz gelirlerinin kontrolünü sağlayamadığı yorumları yapılıyor. ‘Türkmenbaşı'nın gölgesi’ lakabına layık görülen Berdimuhammedov’un Türkmenbaşı’nın akrabası olduğu iddia ediliyor.

Enerji kaynakları iştah kabartıyor

Dünyadan son 20 yıldır elini eteğini çekmiş şekilde yaşayan Türkmenistan, el değmemiş dev doğal gaz yataklarıyla Çin, ABD, Avrupa ve Rusya için önemli enerji kaynağı olarak görülüyor.

Ancak Berdimuhamedov'un seçimleri kazanması durumunda, bu Orta Asya ülkesinin 2,9 trilyon metreküplük doğal gaz yataklarını yabancı yatırımcılara açması şüpheli. Berdimuhammedov, şimdilik var olan doğal gaz teslim sözleşmelerine sadık kalacağını söylerken, bundan çok uygun fiyatla Türkmenistan'dan doğal gaz satın alan Rusya ile sözleşmeleri kastediyor.

Batılı güçler ve Çin kendi isteklerini dile getirmeyi denerken, Saparmurat Türkmenbaşı'nın ölümü, Avrupa'nın Rus doğal gazına bağımlılığını azaltmayı sağlayacak Hazar enerji cennetine bir doğal gaz boru hattıyla bağlantı kurulması yönündeki Amerikan ve Avrupa rüyasını da canlandırdı.

Çin de ilgileniyor

Uzmanlar, Batılı ülkelerin, Türkmenistan'ın Rusya'ya çok bağımlı olduğu, ülkeden çıkan tüm doğal gaz boru hattının, kapasitesi düşük olan ve İran'a yönlenen hariç Rus Gazprom şirketi tarafından kontrol edildiği fikrini ileri süreceklerini belirtiyor. Orta Asya'da giderek daha büyük bir rol oynamaya başlayan Çin ise, Aşkabat ile önceden enerji alanında yaptığı sözleşmelerle dikkati çekiyor.

Çinli yetkililer, Türkmenistan'ın 2009'dan itibaren Çin'e 30 yıl boyunca yılda 30 milyar metreküp doğal gaz satacağını ve Türkmenistan-Çin doğal gaz boru hattının inşasının hızla sürdüğünü belirtirken, gerçekte boru hattının geçeceği yerlerin dahi henüz belirlenmediği ve Türkmenistan'ın yıllık doğal gaz üretim kapasitesinin 60 ila 70 milyar metreküp olduğuna, Rusya'ya olan yükümlülüklerini yerine getirmeden Çin'e sözlerini tutamayacağına dikkat çekiliyor.

'Oyun bozan'lar mevcut

Statükoda Moskova en azından orta vadede yerini koruyor. Bunun tersi durumunda, son 12 ayda ortaya çıkan Rusya-Ukrayna ve Rusya-Belarus enerji savaşlarıyla önemli güven kaybına uğrayan Gazprom'un Avrupa ülkeleriyle enerji sözleşmelerinin gereğini yerine getirmesi kolay görünmüyor.

Diğer ülkeler de gelip bu oyunu zorlaştıracak gibi görünüyor. Washington tarafından desteklenen Pakistan ve Hindistan'a yönelik Transafgan doğal gaz boru hattının yeniden su yüzüne çıkabileceği ve İran'ın şu an ithal etmekte olduğu 8 milyar metreküp doğal gaz miktarını arttırmak isteyebileceği de belirtiliyor.

Bu arada Aşkabat'ın da potansiyel müşterileri kaçırmayacağı, ancak bunun için yapılacak dev yatırımların altından tek başına kalkmasının olanaksız olduğu yorumları yapılıyor.