Robotların 500 yıllık tarihi Londra'da

Londra Bilim Müzesi'ndeki "Robotlar" sergisinin başlangıcında ziyaretçilerin ilk rastladığı şey bir bebeğin gerçekçi bir yeniden üretimi oluyor. Her yenidoğan gibi bu bebeğin aktivitesi de istemsiz kol-bacak hareketleri ve nefes alıp hapşırmakla sınırlı. Bu tür robotlar film setleri için sık sık üretiliyor. O kadar gerçekçiler ki, bazı insanlar bu robotlara karşı duygu beslemeye başlıyorlar.

Sergi insanoğlunun 500 yıllık eğilimini anlatıyor: Kendine ait özellikleri mekanik formlarda yeniden üretme arayışı. Mekanik karakterlerin üretiminin tarihi epeyce geriye dayansa da, 'robot' terimi 1920'ye kadar kullanılmış değildi. Bu otomatlar İncil öykülerini yeniden canlandırma işlevi görüyordu. Örneğin bu keşişin İspanya'da 1560'li yıllarda üretildiği düşünülüyor.

Saat mekanizması ile çalışan sıradışı otomatlar 16. yüzyılda aristokratların merak dolaplarında kendilerine yer buluyorlardı. Serginin "Mucize" bölümünde günümüze 1773 yılından kalmış efsanevi Silver Swan (Gümüş Kuğu) izlenebiliyor. Tansiyon yükseldiğinde kuğu hareket ediyor, tüylerini yalıyor ve bir balık yakalıyor. Yazar Mark Twain kuğunun "gözlerinde yaşayan bir zeka" olduğunu söylemişti.

İnsansı figürler üretilmeden çok uzun zaman önce kayıp uzuvların yerini alacak prostetik aygıtlar geliştirilmekteydi. İlk üretilen modellerden biri M.Ö. 950-710 yıllarına dayanan bir Mısır mumyası üzerinde bulundu. Bu çelik ve pirinçten yapılma prostetik kollar Victoria çağına ait. Ortalama ziyaretçinin uğursuz bulacağı bu aygıtlar, steampunk hayranları içinse epey ilgi çekici.

1920 yılında Çek yazar Karel Capek bilim-kurgu oyunu "R.U.R." (Rossum’un Evrensel Robotları) için 'robot' kelimesini icat etti. Terim Çekçe 'zorla çalıştırma' anlamına gelen 'robota' kelimesinden devşirmeydi. Etkileyici oyun 1923 yılına kadar tam 30 dile çevrildi. Bu fotoğrafta Eric görülüyor (sağda): Dünya tarihindeki ilk robotlardan birinin yeniden üretimi. Orijinaliyse 1928 yılına ait.

Fritz Lang'ın öncü bilim-kurgu çalışması "Metropolis" (1927) sinema tarihinin ilk robotlarından birini, "Maschinenmensch"i (makine-insan) dünyaya sundu. Filmin hikayesi 2026 yılında geçiyordu. Robotun yaratıcısının amacıysa sevdiği kadın Maria'yı yeniden üretmekti. Bilim-kurgu tarihinin ikonik karakterlerinden olan robotu da bugün Londra'da izlemek mümkün... 2026'ya ise 9 yıl kaldı!

Robotları algılayış biçimimiz büyük oranda sanat tarafından belirleniyor. Capek'in oyununda da robotlar yaratıcılarına karşı ayaklanıyordu. O zamandan beri filmler robotların insanlara tehdit oluşturduğu fikrini işleyegeldi. Sinema tarihinin en ikonik robotlarından biri ise James Cameron'ın 1984 filmi "Terminatör"de ortaya kondu. T800 de sergide izlenebilecek robotlardan bir tanesi.

Sergide yapay zekaya yoğunlaşan filmlerle ilgili tartışma ve gösterimler de planlandı. Bu filmler arasında Steven Spielberg'ün "Yapay Zeka"sı (2001) ya da Alex Garland'ın "Ex Machina"sı (2015) da yer alıyor. "Ex Machina"da Oscarlı oyuncu Alicia Vikander gelişmiş bir robotu oynamıştı. Kaldı ki gitgide gerçekliğimizin bir parçası haline gelen bu olgu artık sürreal bir kurgu olmaktan çıktı.

Robotlar endüstriyel işleri yapmakta insanların yerini almaya başladı. İnsanlar neden pis, basit ve tehlikeli işleri yapmak zorunda kalsınlar ki - eğer bu iş bir robota yaptırılabiliyorsa? Baxter'a yeni görevini 'öğretmek' sıradan bir işçinin yalnızca birkaç dakikasını alıyor. 25 bin dolara satın alınabilecek robot, manuel bir işçinin, yani bir insanın bir yıllık maaşı değerinde.

Tehlikeli mayın bölgelerine robotları göndermenin avantajı ve mantığı aşikar. Ancak 'basit iş'in tanımı değişiklik gösterebiliyor! Japonların 2014'te ürettiği Kodomoroid bir haber sunucusu! Rahatsız edici biçimde insana benzeyen robot akıcı biçimde ve farklı dillerde, takılmadan haber okuyabiliyor. İyi bir espri anlayışıyla dahi programlanmış! E biraz katı gözüküyor - ama şimdilik.

Rob Knight'ın açık kaynak androidi "ROSA" ilk 'antropomimetik', yani insan taklitçisi robot. Yani ROSA insan bedeninin yapılarını yeniden üretiyor. Londra Bilim Müzesi'nde gösterilen robotlar televizyon dizisi "Westworld"deki androidler kadar gelişmiş olmasalar da, ziyaretçilerine insan olmanın sınırlarını sorgulatma potansiyeline sahipler. Sergi 3 Eylül'e kadar izlenebilir.