'Petrol Karşılığı Gıda Programı' sona erdi

Jörg Kaminski

1996 Aralığında hayata geçirilmeye başlanan uygulama, daha önce uzun uzadıya tartışılmıştı. Temelde en çok şu soru dile getiriliyordu: ”Rejimi Kuveyt’i işgal ettiği için yaptırımların altında ezilen 20 milyonluk bir halka nasıl yardım edilebilir?"

BM’nin yanıtı ise sonuçta basitti. Yetkililer, kendi denetimleri altında olması şartıyla, Irak petrolünün satılmasına yeşil ışık yaktı. Petrol satışından elde edilen gelir bir BM hesabına geçiriliyordu. Iraklılar ise belli bir çerçeve içinde, önemli maddelerin satın alınabilmesi için müracaat ediyordu. Bu maddelerin arasında, askeri bir amaçla kullanılabilecek malzemeler yeralmıyordu. Bu yolla, petrol satışından elde edilen gelirin büyük bir bölümünün Irak halkına geri dönmesi amaçlanıyordu. Gelirin geri kalan kısmı tazminat olarak Kuveyt’e ve silah denetçileri ve ‘Petrol Karşılığı Gıda’ programının masrafları nedeniyle BM’ye aktarılıyordu.

Program tartışılıyor

Programın bitmesinin ardından, uzmanlar başarıya ulaşılıp ulaşılmadığını tartışıyor. Geçen süre içinde toplam 65 milyar dolar değerinde petrol satılmış. Bu miktarın 48 milyar dolarlık bölümü gıda, ilaç ve altyapı projeleri olarak ülkeye geri döndü. BM’nin tahminlerine göre, halkın yarıdan fazlası bu programa muhtaç olarak yaşıyordu. BM’nin Irak’taki eski insani yardım koordinatörü Hans von Sponeck iki yıl önce çizdiği tabloda, programın önemli eksikleri olduğuna dikkat çekmişti:

"Örneğin gıda konusunda, insanlar kağıt üzerinde kendilerine düşen miktarı alamıyor. İlaç konusunda durum biraz daha iyi, bu doğru. Ama elektrik sektöründe varılan nokta, daha doğrusu varılması gereken noktaya bakılırsa, ne kadar geri kalındığı görülüyor."

Tıbbi alanda sorunlar yaşandı

Süt, şeker, bebek maması, yağ, pirinç veya buğday. ‘Petrol Karşılığı Gıda’ programı olmasaydı, Iraklılar’ın bu önemli gıda maddelerine kavuşması mümkün olmayacaktı. Gıda alanında yapılanlar hiç kuşkusuz boşa gitmedi. Ancak yine de yeterli değildi. Tıbbi alanda ise, insanlan gerçekten çok ciddi sorunlar ile karşılaştılar.

Mart ayında savaşın patlak vermesi ile, programın uygulanmasında aksaklıklar başgösterdi. Örneğin milyonlarca dolar değerinde nakliyatlar Ürdün’de takılıp kaldı. Öte yandan Kürt yönetimine danışmanlık yapan, eski BM uzmanı Stafford Clarry, şu anda petrol gelirinden geriye ne kadar kaldığı konusunda, kimseden memnun edici bir yanıt alamadıklarını belirtiyor.

New York’taki BM sözcüsü Alman radyolarının yönelttiği bir soru üzerine, petrol gelirlerinin idaresinde yolsuzluk yapıldığı yönündeki suçlamaları geri çevirdi ve elde edilen her centin Irak’taki kalkınma fonlarına aktarıldığını söyledi. Bu fonlar Amerikalılar’ın kontrolünde ve Washington yönetimi, bütün uluslararası eleştirilere rağmen Irak’ın petrol gelirlerinin nasıl değerlendirildiği konusundaki soruları yanıtsız bırakıyor.

Iraklılara yardımlar sürecek

‘Petrol Karşılığı Gıda’ programı resmi olarak geçen cuma günü sona ermiş olsa da, hayati önem taşıyan maddelerin dağıtımına, bugüne kadar olduğu şekilde devam edilecek. Amerikan yönetimi uygulamanın 2004 ortasına kadar, Iraklı politikacılar belki daha da uzun süreceğini belirtiyor. Ülke ekonomisi ve özellikle de petrol sektörü, hala yıkık durumda. Dünyanın en zengin petrol rezervlerinden birine sahip olan Irak, onyıllarca süren dikta rejimi, savaş ve ambargodan sonra henüz kendini besleyebilecek durumda değil.