Obama’dan hızlı başlangıç

20 Ocak’ta Washington’da düzenlenen yemin töreniyle ABD’nin ilk siyah başkanı olarak görevine başlayan Barack Obama, ilk iki hafta boyunca Beyaz Saray’da adeta “rüzgar gibi esti.” Seçim kampanyası sırasında iç ve dış politika ile ekonomik konularda bulunduğu vaatlerle ABD ve dünyada büyük değişim beklentileri yaratan yeni başkan, bu vaatleri hayata geçirmek için süratle harekete geçti. Obama’nın Oval Ofis’teki ilk 14 gün içinde çeşitli konularda attığı ilk adımları, aldığı önemli kararları ve bunların yarattığı tepkileri şöyle özetlemek mümkün:

Guantanamo için geri sayım başladı

Obama işe Guantanamo ile başladı ve buradaki tutuklularla ilgili görülen davaları durdurdu. Seçim kampanyası boyunca Guantanamo tutuklu kampını kapatma sözü veren Barack Obama, yemin ederek başkanlık görevine başladıktan sonraki ilk icraatını bu konuda yaptı. Guantanamo’daki savaş suçları mahkemelerinin askeri savcılarından, karara bağlanmamış davaların 120 gün süreyle durdurulmasını talep etmelerini istedi. Obama’nın emri doğrultusunda, Guantanamo’da karara bağlanmamış 21 davayla ilgili işlemler durduruldu. Bu davalar arasında, 11 Eylül saldırılarını düzenlemekle suçlanan 5 tutuklunun idamını isteyen dava da bulunuyor.

Ancak 2002 yılı başında açılan Guantanamo tutukevini kapatmak kolay olmayacak. Burada bulunan 245 yabancı tutukludan bazılarına işkence yapıldığı, bazıları aleyhindeki delillerin ise gizli tutulduğu biliniyor. Her iki tipteki tutuklu için de, bir Amerikan sivil ya da askeri mahemesinden mahkumiyet kararı çıkarmanın zor olacağına dikkat çekiliyor. Ayrıca Guantanamo’yu eleştirenler bile, en tehlikeli tutukluların serbest bırakılmaması konusunda hemfikir. Bu da, bu kişilerin nasıl ve nerede tutulup yargılanacağı ve mahkemelerin tehlikeli terör zanlılarını serbest bırakmayacağından nasıl emin olunacağı konusunda oldukça zor hukuki ve etik sorular yaratıyor.

Irak’tan çekilme planı hazırlanıyor

Obama’nın diğer adımı Irak’tan çekilme planı çizilmesi için verdiği talimat oldu. Obama, Beyaz Saray’da geçirdiği ilk tam günde ulusal güvenlik ekibi ve askeri danışmanlarıyla Irak ve Afganistan konularını görüştü ve ikinci icraatı olarak Savunma Bakanlığı Pentagon’dan Irak’tan “sorumlu çekilme” için gerekli ilave planları yapmasını istedi. Irak’tan Amerikan ordusunu 16 ayda çekmek, Obama’nın seçim kampanyasının temel noktalarından biriydi. Ancak Obama'nın toplantıdan sonra yayımlanan açıklamasında, çekilme süresine herhangi bir atıfta bulunulmadı. Obama, Afganistan’daki durumu da bütünüyle gözden geçireceklerini ve tüm bölgeyi kapsayan kapsamlı bir plan geliştireceklerini söyledi.

Ortadoğu’da telefon diplomasisi

Obama’nın, resmen göreve başladıktan sonra aradığı ilk yabancı lider, Filistin Özerk Yönetimi Başkanı Mahmud Abbas oldu. Göreve başlamadan önceki dönemde İsrail’in Gazze saldırılarına karşı sessiz kalmakla eleştirilen Obama, Filistin, İsrail, Ürdün ve Mısır liderlerine telefon ederek, Gazze’de sağlanan ateşkesi sağlamlaştırmak için çalışacağını belirtti. Obama, görev süresinin başından itibaren Arap-İsrail barışı için etkin çaba göstereceği sözüne bağlılığını da vurguladı. Ancak Bush döneminde büyük acılar yaşayan Ortadoğu halkları, Müslüman dünyaya olumlu mesajlar veren Obama’ya ihtiyatlı yaklaşıyor.

Terörle mücadelede yeni anlayış

Obama, selefi Bush’un “teröre karşı savaş” taktiklerini tersine çevirdi: Obama, yeni görevindeki ikinci tam gününde attığı adımlarla, Bush yönetiminin “teröre karşı savaşının” en çok kınanan unsurlarını tasfiye etti. İmzaladığı üçlü başkanlık kararnamesiyle Küba’daki Guantanamo Deniz Üssü’nde bulunan tutukevinin kapatılmasını, Amerikan Merkezi Haberalma Örgütü CIA’in dünyanın çeşitli yerlerinde oluşturduğu gizli hapishanelerin daimi olarak kapatılmasını ve örgütün kullandığı ve pek çok kişi tarafından işkence olarak nitelendirilen sorgu tekniklerinin yasaklanmasını emretti. Kararnameyle, “düşman savaşçı” statüsüyle Amerikan topraklarında bulunan tek kişi olan Katar vatandaşı Ali El Marri’nin durumunun da yeniden gözden geçirilmesi talimatı verildi. Ancak kararnameler, hızla eyleme geçileceği izlenimi vermesine rağmen, içindeki hükümlerin pek çoğunun uygulanması zaman alacak. Obama yönetimi, hükümetin Guantanamo’daki hangi tutukluların yargılanacağı, hangilerinin diğer ülkelere transfer edileceği ve ABD’nin gelecekte yakalayacağı terör zanlılarına ne yapılacağına karar vermesi için tutukevini kapatmak konusunda kendisine bir yıllık süre tanıdı. Ayrıca CIA’nin, tutukluları sorgulaması sırasında zorlayıcı yöntemler kullanmasına izin verilip verilmeyeceği konusunun ileride yeniden ele alınması için kapıyı açık bıraktı. Yine de insan hakları savunucuları, Obama’nın attığı bu ilk adımları memnunlukla karşıladılar.

Kriz bölgelerine özel temsilciler atandı

Yeni Başkan Obama, dünyanın önemli kriz bölgelerine iki özel temsilci atadı. Eski başkan Bill Clinton döneminde ABD’nin Kuzey İrlanda temsilcisi olarak bu bölgede barış sağlanmasına önemli katkıda bulunan eski senatör George Mitchell’i Ortadoğu özel temsilciliğine getiren Obama, Bosna-Hersek savaşını bitiren Dayton anlaşmasının imzalamasında önemli rol oynayan eski dışişleri bakan yardımcısı Richard Holbrooke’a da, Afganistan ve Pakistan konularına özel temsilci olarak bakma görevi verdi.

İslam dünyasına saygı mesajı

Obama, Bush döneminde büyük hasar gören Müslüman ülkelerle ilişkilerde de adım attı ve İslam dünyasına “Düşman değiliz” mesajı verdi. Obama, başkan olarak ilk televizyon röportajını Dubai merkezli El Arabiye kanalına verdi. Dünya Müslümanlarına “Amerikalılar sizin düşmanınız değil” diyen Obama, ABD ile İslam dünyası arasında 20-30 yıl önce mevcut olan saygı ve ortaklığa dayalı ilişkilerin yeniden kurulmasını önerdi. Bu arada Obama’nın ABD’nin BM daimi temsilciliğine atadığı Susan Rice da yeni yönetimin İran ile doğrudan diplomasiye girişeceğini duyurdu.

825 milyar dolarlık mali paket

Obama, “bütün zamanların en büyük teşvik paketi” olarak adlandırılan 825 milyar dolarlık ekonomiyi canlandırma planının Kongre’den geçmesi için baskı yaptı ve önceliğini istihdamın korunup arttırılmasına verdi. Obama ayrıca seçim kampanyası sırasındaki “iki partiyle ortaklaşa hareket etme” sözünü tutmak için Cumhuriyetçiler ve Demokratların Kongre’deki liderleriyle biraraya geldi.Temsilciler Meclisi, paketi 188’e karşı 244 oyla kabul ederken, Cumhuriyetçiler plana red oyu verdiler. Obama, ayrıca, ABD’nin ulusal mali denetim sistemini sıkılaştırmak ve “hedge” fonlarına, kredi kartı ve konut kredisi veren şirketlere daha sıkı federal kurallar getirmek için harekete geçti. Obama, Amerikan orta sınıf ailelerinin yaşam standardını yükseltmek için de bir çalışma grubu oluşturdu.

Çevre dostu otomobillere teşvik

İklim, enerji ve çevre koruma konularında da harekete geçen Obama, otomotiv endüstrisinden çevre dostu otomobiller üretmelerini istedi. Beyaz Saray’da düzenlediği ilk basın toplantısında yabancı petrol bağımlılığı ve küresel ısınmanın tehdit oluşturduğunu kaydeden Obama, petrole bağımlılığı sona erdireceğini ve aynı zamanda yeni istihdam olanakları yaratacağını vurguladı. Obama, ayrıca, Amerikan Çevre Bakanlığı’ndan, aralarında Kaliforniya’nın da bulunduğu 14 eyaletin, otomobil üreticilerine atmosfere zehirli gaz salınımı konusunda daha sert kurallar getirmesine izin vermesini istedi. Yeni başkan, böylece eyaletlerin ayrı salınım standartları getirme isteğini reddeden Bush’tan farklı hareket etti.

Şeffaflık dönemi

Seçim kampanyası sırasında “açık ve şeffaf bir hükümet için yeni bir dönem” vaadinde bulunan Obama, başkanlık görevine geldikten sonra iki ayrı memorandum yayınlayarak, Bush dönemi sırasında sümen altına alınan Bilgilenme Özgürlüğü Yasası’nı yeniden canlandırdı. İlkinde, tüm devlet kuruluşları ve bakanlıklardan, bu yasa çerçevesinde yapılan taleplerin lehinde hareket etmelerini ve bilgi isteyenlerle işbirliği yapmalarını isteyen Obama, İdare ve Bütçe Bürosu Başkanı’nın da, federal hükümetin nasıl daha şeffaf hale getirileceği konusunda tavsiyede bulunmasını emretti. Obama aynı gün Beyaz Saray’ın üst düzey görevlilerinin maaşlarını da dondurdu; ayrıca başkanlık kayıtlarının tutulması ve başkan tarafından yapılan atamalar konusunda yeni etik kurallar getiren iki kararname imzaladı.

Kürtaja kolaylık

Obama, kürtaja yardımı engelleyen Bush dönemi politikasını da değiştirdi: Obama, selefi Bush’un kürtaj hizmetlerine fon aktarılmasını engelleyen politikasını tersine çevirerek, kürtajı savunan ya da kürtaj hakkında bilgi veren yabancı aile planlama kuruluşlarına federal kaynak aktarılması üzerindeki yasağı kaldırdı. ABD’deki güçlü kürtaj karşıtı örgütler Obama’nın bu adımını eleştirirken, yardım kuruluşları, bunun özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki kadın sağlığını ilerleteceğini belirterek, yeni başkanın bu konudaki yasağı kaldırmasını memnunlukla karşıladılar.