Medeniyetler Çatışması tezinin yaratıcısı öldü

"21. yüzyıldaki çatışmalar, ulus devletleri arasında değil, medeniyetler arasındaki kültür ve din farklılıklarından doğacak."

Anafikri bu cümle ile özetlenecek tezin sahibi olan Samuel Phillipps Huntington, medeniyetler arasındaki çatışmalarla ilgili düşüncelerini ilk kez ABD Dışişleri Bakanlığı'nın 80'li yılların sonuna doğru oluşturduğu özel bir komisyonda danışmanlık yaptığı sırada kaleme aldı. Huntington'un yer aldığı komisyon, Washington yönetimine eski çizgisinden vazgeçmesini tavsiye ediyor, Komünizm'le mücadeleye ağırlık vermek yerine 3. Dünya Ülkeleri'ne eğilmesini öneriyordu: Zira bu ülkelerdeki anlaşmazlıklar gelecekte ABD'nin kriz bölgelerindeki gücünü doğrudan belirleyecekti.

Öneri kitap haline geliyor

Bu öneri Huntington'un daha sonra geliştirerek 600 sayfada toplayacağı medeniyetler çatışması tezinin başlangıcını oluşturdu. Huntington, 19. ve 20. yüzyılda yaşanan ulus devlet ya da ideolojik savaşların yerini 21. yüzyılda kültürel çatışmaların alacağını ileri sürdü. Bu fikirlerini "Clash of Civilizations and Remaking of World Order" adlı kitabında toplayan Huntington bunu 1996 yılında piyasaya çıkardı. Kitap, küreselleşen dünyamızda insanların ideolejilerden çok köklerine doğru bir arayışa girdiğini ve kültürüne ağırlık verdiğini savunuyordu. Siyaset bilimci, "Dünyanın her yerine devletler sınırlarını, kültürel özelliklerini baz alarak çizmeye başladılar. Birçok bölgede insanlar ve hükümetler, ulusal sınırların ötesindeki kültürel ortaklıklarından sözediyorlar" açıklamasını yapıyordu.

Dünyayı 8 bölüme ayırdı

Amerikan siyaset bilimci, dünyayı ulus devlet sınırlarından bağımsız 8 dini ve kültürel medeniyete böldü. Bunlar Avrupa ve ABD'den oluşan Batılı medeniyetler, Latin Amerika, Afrika, İslami medeniyet, Çin'in belirleyici olduğu Kore ve Vietnam'ı kapsayan sinoloji kültürü, Hinduizm'in beşiği Hindistan, merkezini Rusya'nın oluşturduğu Ortadoks medeniyet ve Japonya.

Huntington'a yöneltilen eleştiriler

Huntington'un "Medeniyetler Çatışması" tezi, Körfez Savaşı ve Bosna Savaşı'nın anılarının belleklerde taze olduğu bir dönemde piyasaya çıktığı için, yoğun biçimde tartışıldı. Kimi araştırmacılar yazarın "kültür" ve "medeniyet" kavramlarını eş anlamlı kullandığını, bunun belirsizlik yaratarak yoruma açık olduğunu söyleyerek tehlikeli buldu. Bu grup, Amerikan siyaset bilimcinin Batı merkezli ve muhafazakar olduğunu da belirtiyor.

Bir diğer grup, Huntington'un dini ve kültürel birliği karışık kullanarak, dünyayı bölgelere ayırdığına dikkat çekiyor ve bunun sağlam tezler için doğru bir zemin yaratmayacağını öne sürüyor. Buna İslam dünyasını tek bir medeniyet olarak sayarken, Japonya'yı ülke, Afrika'yı ise kıta olarak tanımlamasını örnek veriyorlar.

İslam dünyasının eleştirisi

En sert eleştiri okları ise İslam dünyasından geliyor. Bazı Müslüman ülkeler, Huntington'u Batı ve Doğu alemi arasında sert ayrıma giderek, İslam'ı tehlike olarak göstermekle suçluyorlar. Bir grup siyaset bilimci ise Amerikan yazarın tezlerinin savaşlara ve müdahalelere vesile olarak kullunıldığına işaret ederek, dünya barışını olumsuz etkilediğini söylüyorlar.

Araştırmacı George Henderson ise Huntington'un incelemelerinde bilinçli olarak belli sonuçları öne çıkardığını ve objektif davranmadığını iddia ediyor. Alman felsefeci Otfried Höffe ise Huntington'un iddia ettiği gibi günümüz çatışmalarının Batı ile Doğu, din ile devlet işlerini ayıran ve ayırmayan ülkeler arasında değil, kendini modern dünyaya açan ya da onu rededen gruplar arasında yaşandığını savunuyor.

23 yaşında hoca oldu

1927'de bir yazar ile halk bilimcinin çocuğu olarak dünyaya gelen ve 23 yaşında Harvard'da öğretim görevlisi olarak işe başlayan Huntington, son yıllarda 1996 senesine dayanan tezlerine, kendisi de mesafeli yaklaşıyordu. 2000 yılında Bush'u seçtiğini açıklayan siyaset bilimci, 2004 yılında Irak Savaşı karşıtı John Kerry'e oy verdiğini söylemişti.