İspanya'da çanlar, aydınlar için çaldı

1 Nisan 1939'da resmen sona erdiği ilan edilen İspanya İç Savaşı, birçok gazeteci, sanatçı ve yazar açısından da önemli bir deneyim oldu.

Cumhuriyetçiler’den yana tavır koyan Pablo Picasso’nun „Guernica“ tablosu ve Ernest Hemingway’in „Çanlar kimin için çalıyor“ romanı, savaşı aktaran önemli eserler arasında yer aldı.

Meksikalı şair Octavio Paz, Uluslararası Tugaylar’a katılmak istedi. Ancak İspanyol Cumhuriyetçiler, onu Meksika’da kalarak propaganda çalışması yapması için ikna ettiler. Şili’nin İspanya nezdindeki büyükelçisi, şair Pablo Neruda Cumhuriyetçi etkinliklere katılınca görevinden alındı.

Savaşa tanık olan ünlü isimler arasında Almanya eski başbakanı Willy Brandt, fotoğrafçı Robert Capa ve Gerda Taro, ABD’li yazarlar Ernest Hemingway, John dos Passos ve Dorothy Parker, Thomas Mann’ın çocukları Erika ve Klaus Mann da yer aldı.

Ellerine silah alanlar

Bazıları bizzat çatışmalara dahil oldu. Fransa eski kültür bakanı ve yazar Andre Malraux, taarruz ve keşif uçuşlarına katıldı.

George Orwell, Katalan Marksist Birlik Partisi (POUM) saflarında görev aldı. Fransız filozof Simone Weil de milislerle birlikte savaştı…

Ernest Hemingway, savaşı 1937-1938 yıllarında toplam 8 ay muhabir olarak izledi.

Hemingway, bu 8 ay sonrası “Beşinci Kol” (1938) isimli tiyatro oyunuyla “Çanlar kimin için çalıyor” (1940) başlıklı romanını kaleme aldı.

Hemingway, beyazperdeye de aktarılan romanıyla birçok kuşağın „İspanya İç Savaşı imgesi“ne şekil verdi.

Orwell'in düş kırıklığı

George Orwell, “Katalonya'ya Selam” (1938) eserinde, savaş sınrasında Sovyetler Birliği’nin izlediği politikayı kıyasıya eleştirir.

Orwell, sözkonusu eserinde, “bir milis olarak cephede hiç bir yerde edinemeyeceği deneyimler edindiğini” kaydeder.

Komünizm idealinden duyduğu hayal kırıklığı, George Orwell’i daha sonra “Hayvan Çiftliği” (1945) ve “1984” (1949) gibi romanlara imza atmaya yönlendirecektir.

Savaş muhabirliğine örnek oldu

İspanya İç Savaşı sırasında savaş muhabirliği bakımından da ilginç örnekler kaydedildi.

“New York Times” gazetesi savaşı izlemek üzere iki muhabir birden gönderdi.

Savaşın bir cephesini Franko yanlısı bir Katolik, diğer tarafı ise bir Cumhuriyetçi izledi.

Bu muhabirlerin geçtiği haberlerin inandırıcılığı, okurların değerlendirmesine bırakıldı.

Tarihe geçenler

Savaşı görüntüleyenler arasında Macar Robert Capa ile anarşist görüşleriyle bilinen Alman kadın fotoğrafçı Gerda Taro da yer aldı.

Taro, 1937’de, bir çatışma anını görüntülerken öldü ve “savaşı izlerken can veren ilk kadın muhabir” olarak tarihe geçti.

Robert Capa ise “Bir Milisin Ölümü” adı verilen ve Cordoba’da bir askerin vurulma anını gösteren fotoğrafıyla savaşın en önemli fotoğraflarından birini çekti.

İlk kez 1936 yılında Fransız Vu dergisinde yer alan fotoğraf, Amerikan “Life” dergisinin Temmuz sayısında da yayımlandı.

İspanya İç Savaşı patlak verdiğinde Pablo Picasso ve Joan Miro gibi sanatçılar Fransa’da bulunuyordu.

Picasso'nun desteği

Ancak ne Picasso ne de diğer İspanyol ve uluslararası sanatçılar Cumhuriyetçi yönetime destek vermekten geri durmadı.

Picasso'nun Guernica’sı ilk defa Temmuz 1937'de, Paris'te düzenlenen 1937 Dünya Fuarı'ndaki İspanyol pavyonunda sergilendi.

Faşizme karşı mücadele veren İspanyol Cumhuriyeti’ni temsil edecek pavyon, ünlü Katalan mimar Josep Lluis Sert tarafından tasarlandı.

Pavyonun önünde, Alberto Sanchez’in “İspanyol halkı yıldızlara uzanan bir yola sahip” başlıklı, 18 metrelik heykeli göğe uzanıyordu.

Savaşın etkisi

ABD’li heykeltraş Alexander Calder, ressam Joan Miro ve sinemacı Luis Bunuel bu pavyondaki etkinliklere katkıda bulunan sanatçılar arasında yer aldılar.

Savaşın ilk kurbanlarından, 1936 yılının Ağustos ayında öldürülen Federico Garcia Lorca da Paris’te anıldı.

İç savaş, İspanya’da sanat ve sanatçılar üzerinde yıkıcı bir etkide bulundu. Birçok sanatçı çeşitli ülkelere sürgüne gitmek zorunda kaldı.

Yurtdışında sürgüne gönderilmeyenler ise ressam Jose Manaut gibi kendi ülkelerinde sürgün hayatına zorlandılar.

Carlos Albuquerque / Nihat Halıcı

Sorumlu Editör: Ahmet Günaltay