İran'da iktidar kavgası sürüyor

İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad son zamanlara kadar İran’ın dinî lideri Ayetullah Ali Hamaney’in gözde adayı ve özellikle kolladığı kişiydi. Hameney, aşırı muhafazakar mollaların yönelttiği eleştirilere karşı Ahmedinejad’ı korumak üzere geçen yıl üç kez Şiilerin kutsal kenti Kum’a gitmişti. Hamaney, Ahmedinejad’ın şimdiye kadarki en uyumlu cumhurbaşkanlarından biri olduğunu, kendisine hiçbir zaman meydan okumadığını ve otoritesine hiçbir zaman karşı gelmediğini vurguluyordu.

İran’da Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın da dâhil olduğu muhafazakârlar cephesinde aslında uzun zamandan beri sessizce devam eden iktidar kavgası, geçen nisan ayında tamamen ayyuka çıktı. O zamandan bu yana bir dizi skandaldan sözediliyor ve Ahmedinejad ile yakın çalışma arkadaşları eleştirilerin odağında bulunuyor. Kriz ilk olarak Ahmedinejad’ın 17 Nisan’da istihbarattan sorumlu bakanını istifaya zorlamasıyla patlak verdi. Ahmedinejad’ın bu kişiyi, cumhurbaşkanının yakın bir danışmanının işine son verdiği ve Hamaney’e cumhurbaşkanının danışmanları ve yakın mesai arkadaşları hakkında olumsuz raporlar sunduğu için istifaya zorladığı belirtiliyor. Bu gelişmeden birkaç saat sonra Ahmedinejad’ın istifaya zorladığı istihbarat bakanı, devrim lideri Hamaney tarafından görevine iade edildi.

Bu müdahale nedeniyle kendini aşağılanmış hisseden Ahmedinejad, tüm resmî randevularını iptal ettirdi ve 11 gün boyunca ortalıktan kayboldu. Bu alışılmadık protesto, onun siyasi ve dinî hasımlarını harekete geçirdi. Bunlar, Ahmedinejad’ın devrim liderinin rızasına boyun eğmek istemediği ve dinî liderliğin mutlaki hakimiyetine aykırı davrandığı suçlamasını yöneltti.

Kriz üstüne kriz

Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın bu emsali görülmemiş aşağılanmasının ardından bir ay sonra diğer bir anlaşmazlık başgösterdi. Ahmedinejad’ın 8 bakanlığı 4 bakanlıkta birleştirmek ve bakanlıkların sayısını 21’den 17’ye indirmek üzere aldığı karar, yeni bir krize yolaçtı. Üç bakan görevinden oldu. Meclis Başkanı Ali Laricani, “Meclisin onayı olmadan yapılan bu iş yasadışıdır” ifadesi ile müdahalede bulundu ve üç bakanın görevine dönmesi için çağrı yaptı. Bu konuda da dinî lider Hamaney, Ahmedinejad’ın eleştirenlere destek çıktı.

Meclis’in onaylamadığı yakın bir danışmanını geçici olarak Petrol Bakanlığı’na atayan Ahmedinejad, bu kararı ile anlaşmazlığın daha da derinleşmesine sebep oldu. İran Meclisi büyük bir dosyada biriktirdiği “hükümetin bir dizi yasalara uygun olmayan kararını ve önlemini” kısa bir süre önce adalet makamlarına teslim etti. Siyasi gözlemciler, İran anayasasına göre en kötü durumda cumhurbaşkanının azledilmesinin gündeme gelebileceğine dikkat çekiyorlar .

Yeni bir model

Bu kavganın arka planında hem dinî-siyasi, hem de ekonomik çıkarlar yatıyor. Ahmedinejad hükümetinin hedeflediği, muhafazakâr dinî liderliğin etkin olmadığı bir İran İslam Cumhuriyeti modeli, mollalar açısından kabul edilemez bir durum. Anlaşılan o ki, Ahmedinejad ile yakın danışmanları, İran’da devlet ideolojisi olan siyasal İslam’ın, yıllar içinde ve özellikle 2009 yılındaki huzursuzluklardan sonra çekiciliğini ve meşruiyetini kaybettiğini saptamış durumda. Ahmedinejad ve danışmanları, ulusal politikalar izleyerek, en azından orta katmanları harekete geçirmeye çalışıyor. Bu yeni rotayı, ulusalcılıkla dinî öğelerin oluşturduğu bir karışım belirliyor. “İran usulü İslam” kavramıyla yeni bir model geliştirilmeye çalışılıyor.

Öte yandan dinî lider Hamaney, Ahmedinejad'a önceleri o kadar büyük bir destek vermişti ki, şimdi tamamen yan çizmesinin, Ahmedinejad’ı uyararak, iki yıl daha iş başında kalmasına göz yumması değil, Hamaney’in sistem içindeki gücünü daha yoğun bir biçimde kaybetmesi anlamına gelebileceği yorumları yapılıyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Habib Hüseyniferd / Çelik Akpınar

Editör: Murat Çelikkafa