İran - Irak arasında ticaret büyüyor

Irak’ta yeniden yapılanma çalışmaları her gün yaşanan şiddet olaylarının gölgesinde ağır aksak ilerlerken komşu İran, ülkedeki nüfuzunu artırıyor. 1980-1988 yılları arasında savaşan iki eski düşman arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde ticaret, bir köprü işlevi görüyor. Saddam Hüseyin döneminde yaşanan üç savaş ve 12 yıllık BM ambargosuyla zayıflayan Irak ekonomisi için İran bir can damarı haline gelmiş durumda.

Pekçok Iraklı işadamı meyve, sebze gibi malları İran’dan almanın, Irak’ın içindeki bölgelerden getirtmekten daha kolay olduğunu düşünüyor. İran yolu, Sünni direnişinin yoğun olduğu bölgelerden geçen Suriye ya da Ürdün yolundan daha güvenli görülüyor. İran Ticaret Bakanlığı, Irak’la ticaretin 2006 yılı Mart ayına kadar 1 milyar dolara erişeceğini tahmin ediyor. Resmi veriler, 2005 yılının ilk on ayında İran’dan Irak’a toplam 650 milyon dolar değerinde ihracat yapıldığını ortaya koyuyor.

Sınır kapılarındaki yoğunluk

Bağdat Ticaret Odası, İran’dan en çok yiyecek, ev eşyaları, havalandırma sistemleri, buzdolabı, deterjan ve inşaat malzemeleri ithal edildiğini belirtiyor. Ticaretin büyük bir bölümü sınırdaki altı gümrük noktasından yapılıyor. Bağdat’ın doğusundaki Zurbatiye gümrüğünden memur Muhammed el Cedir, 2004 yılında sadece kendi gümrüklerinden petrol hariç 80 milyon dolarlık mal geçtiğini belirtiyor.

Sadece bu yıl Eylül ve Ekim aylarında Zurbatiye’den Irak’a 18 milyon dolarlık mal girdiğini belirten El Cedir, bunun geçtiğimiz yıla oranla yüzde 20’lik bir artış anlamına geldiğini söylüyor. Iraklı gümrük yetkilileri 2005 yılı Mart ayında sona eren bir yıllık dönemde İran’dan 700 milyon dolarlık sanayi ürünü ithal edildiğini belirtiyor.

Deniz yolu da kullanılıyor

Irak ile İran arasındaki ticari işbirliğinin bir diğer bağlantı noktası güneydeki deniz yolu. Bu bağlantının, savaşta hasar gören Irak’taki Umm Kasr limanının tamamlanmasının ardından çok daha işlek hale gelmesi bekleniyor. Umm Kasr’dan Irak’a çimento ve demir çubuk ihracatına başlayan İran, Basra limanından da iki ayda 9 bin tonluk satış yaptı. Irak gümrük yetkilileri, İran ile ticareti yoğunlaştırmak için Basra’nın yakınında üçüncü bir liman açılmasının planlandığını belirtiyor.

Nakliye anlaşması yok

Diğer yandan, Irak’ın Ürdün, Suriye, Kuveyt ve Türkiye ile nakliye anlaşmaları olmasına rağmen İran ile henüz böyle bir anlaşma imzalanmış değil. İranlı tüccarlar, güvenlik endişeleri nedeniyle daha çok, daha istikrarlı olan Irak’ın kuzeyindeki Kürt bölgeleriyle iş yapmayı tercih ediyor.

İran Ticaret Odası’nın Dış İlişkiler Müdürü Hidayetullah Rıza, Irak’ın diğer bölgelerinde en büyük sorunun güvenlik olduğunu, ayrıca gümrük, vize ve nakliyatta sorunlar yaşadıklarını belirtiyor. Irak’taki İranlı Şirketler Derneği’nden Mansur Sarmast Kürt bölgelerinde toplam arzı 400 milyon doları bulan yaklaşık 100 İranlı şirketin faaliyet gösterdiğini kaydediyor.

İran, 1988 yılında sona eren savaşta kapattığı Bağdat’taki ticaret ofisini ilk kez geçtiğimiz Ağustos ayında yeniden açtı. İran, kendisi gibi Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’ne üye olan Irak ile ham petrol çıkarılması, ortak petrol sahaları işletilmesi gibi alanlarda da işbirliği için uzun süredir fırsat kolluyor.

Din turizmi

İki ülke ilişkilerinde buzların erimesi sadece ticaret alanında yaşanmıyor, din turizmi de gelişiyor. Irak’ta Şiiler’in öncülüğündeki hükümet İranlı hacıların, Hazreti Ali’nin türbesinin bulunduğu Necef’i ve Kerbela civarındaki kutsal mekanları ziyaret edebilmeleri için bir anlaşma imzaladı. Bu ayın başlarında Irak Havayolları’na ait bir yolcu uçağı, 25 yıllık aranın ardından Tahran’a ilk uçuşunu gerçekleştirdi.