Goethe’nin Doğu’su…

Johann Wolfgang von Goethe’nin birçok sıfatı vardı. Bilim adamıydı, devlet adamıydı, şairdi, oyun yazarıydı ve elbette bir düşünürdü. Klasik Alman edebiyatının en ünlülerinden, hatta belki de en ünlü temsilcisi olan Goethe’yi çağdaşlarından ayıran bir önemli ama pek bilinmeyen veya üstünde durulmayan bir özelliği, İslamiyet ve Doğu kültürüne duyduğu ilgiydi. Goethe’nin Şark’a duyduğu ilgi, 65 yaşında kaleme aldığı “Doğu Batı Divanı”nda vücut buldu. Ne var ki bu eseri fazla rağbet görmedi.

Şarkiyat bilimcisi Peter-Anton von Arnim, “Onun Doğu’ya hayranlığı, 19. yüzyılın başında, milliyetçi akımlara giderek daha fazla kapılan Almanların zihinlerindeki Goethe imgesiyle örtüşmüyordu” diyor. Von Arnim, günümüzde de Goethe’nin Şark’a duyduğu yakınlığın göz ardı edildiğinden yakınıyor.

Kuran’dan alıntı

Oysa Alman dili ve edebiyatı uzmanı Katharina Mommsen, Goethe üzerine yazdığı 600 sayfalık kitabında ünlü şair ve yazarın bu özelliğine dikkat çekmişti. Örneğin Goethe, “Götz von Berlichen” oyununda, Kuran’dan bir sureyi alıntılamıştı. Sadece Katharina Mommsen değil birçok kişi, aydınlanmacı Goethe’nin Kuran’ı okuduğuna ve İncil’le eşit tuttuğu tahminini yürütüyor.

Ancak Mommsen’e göre, Goethe’nin İslamiyet’e kişisel bir sevgisi vardı. Çünkü “kadere boyun eğmek”, “Allah’ın doğadaki yansıması” gibi öğretiler ona yakın geliyordu. 70 yaşındaki Goethe, “Bu meselede de İslamiyet’in çizdiği sınırlar içinde kalmaya çalıştığımdan öte başka br şey söyleyemeyeceğim” diye yazmıştı bir keresinde, gelini ağır hastalığında... İslamiyet’e olan yakınlığı, hayatını farklı dönemlerine ait başka bir çok yazısıyla da belgelenmiş durumda.

Ünlü Alman edebiyatçı, ilerlemiş yaşında Doğu’yu keşfetti. Ancak Doğu’ya duyduğu kör bir hayranlık değildi. Örneğin, Doğu Batı Divanı’nda Goethe, İslamiyet’te kadının konumu ve şarabın yasak olmasıyla hesaplaşıyor. Alman dili ve edebiyatı uzmanı Katharina Mommsen de Goethe’nin İslamiyet’e eleştirel yaklaştığına dikkat çekiyor.

Züleyha şiirleri

Johann Wolfgang von Goethe, Doğu Batı Divanı üzerinde çalışırken, Wiesbaden kentinde, kendinden 35 yaş küçük Marianne von Willemer’e aşık oldu. Goethe’nin Züleyha şiirlerinin ilham kaynağı olan Marianne von Willemer, ayrıca bizzat Doğu Batı Divanı için şiirler de yazdı.

Marianne von Willemer’den sonra Goethe bir daha memleketine dönmedi. Hayatının en büyük ve en önemli eseri Faust’a yöneldi yine. Nitekim, yıllarca üzerinde çalıştığı Faust’ta da 1001 Gece Masalları’nın etkisi görülüyor. Şarkiyat bilimcisi Peter-Anton von Arnim’e göre, Faust ve Doğu Batı Divanı, Goethe’nin İslam ve Doğu’ya olan yakın ilgisinin, düşüncenin küreselleşmesinin birer kanıtı...