Doğu Avrupa ülkelerinde iş gücü açığı

Dünya Bankası, orta ve doğu Avrupa ülkelerindeki plan ekonomisinin yerini piyasa ekonomisine bırakmasından 15 yıl sonra, transformasyon sürecinin çalışma piyasasını nasıl etkilediğini büyüteç altına aldı. Kırgızistan’dan AB’nin yeni üyeleri Polonya ve Çek Cumhuriyeti’ne kadar 27 ülkeden istihdam piyasası verilerini toplayan Dünya Bankası uzmanlarının vardıkları sonuç hiç de parlak değil.

Büyüme hızı açısından sadece Çin ve Hindistan’ın gerisinde kalan eski sosyalist ülkeler aynı başarıyı istihdamda gösteremiyorlar. Hepsinde işsizlik yüksek. Çoğu yerde kaçak işgücü çalıştırılıyor, vasıflı işçiye de çok düşük ücret ödeniyor. Raporu hazırlayanlardan Dünya Bankası istihdam uzmanı Stefano Scarpetta gizli işsizliğin de devam ettiğini belirterek şunları söylüyor:

“Başlangıçta özel sektörün bol iş sahası açıp yüksek işsizliğe çare bulması ümit edilmişti. Oysa geçiş sürecinin 15. yılında da çoğu ülkede işsizlik oranının iki haneli oranlarda seyrettiğini ve işsizlerin yarısının da en az bir yıldır boşta olduğunu görüyoruz.”

Sosyal güvenlik zayıf

Geçen yıl Polonya ve Slovakya’nın işsizlik oranları yaklaşık %19 ile ekonomik büyüme hızının oldukça üzerine çıkmıştı. Macaristan’da iş bulma umudunu kaybedip kurumdan kaydını sildirerek boşta gezenlerin sayısı rekor düzeyde. Bu olguya diğer piyasa ekonomilerinde de rastlamak mümkün. Doğu Avrupa ülkelerinde sosyal güvenlik ağı çok zayıf olduğu için sorun daha çok göze batıyor.

Buna ilaveten paralel istihdam piyasasıyla da başa çıkılamadığını belirten Scarpetta, “Çalışanların büyük bölümü resmi istihdam mevzuatının dışında kalıyor. Sosyal güvenlik sigortası olmayan bu kaçak işçiler çalışmakla hak edilen emeklilik sigortasından da yararlanamıyorlar. Çoğu zaman vergi ödemiyor ve atelye benzeri küçük işyerlerinde çalışıyorlar. İş bulamama kadar istihdam kalitesinin düşüklüğü de endişe kaynağı oluyor” diyor.

Uzmanların önerisi

Bu sorun öncelikle eski Sovyet Cumhuriyetleri’nde kendini gösteriyor. Dünya Bankası, istihdam piyasası canlandırılamadığı takdirde fakirliğin yenilemeyeceğine işaret ediyor. Rapor kapsamına giren ülkelerin ekonomik şartları birbirinden farklı olduğu için genel tavsiyelerde bulunmaktan kaçınan Dünya Bankası uzmanları en kestirme yolun şirketleri istihdam sahası açmaya özendirmek olduğunu vurguluyorlar.

Bu konuda ikili strateji önerdiklerini belirten Scarpetta, “Önce işletme maliyetleri düşürülmeli. Aynı zamanda istihdam piyasası şartlara daha kolay uyum gösterebilmeli. Bazı ülkelerde mesleki eğitime yatırım yapmak ve istihdam piyasasını esnekleştirmek şart. Orta Asya’nın da dahil olduğu diğer ülkelerde ise zaman kaybetmeden, işsiz kalanların yeniden iş aramalarına yardımcı olacak bir sosyal güvenlik sistemi kurulmalıdır” diyor.