Bişkek’te Şanghay İşbirliği Teşkilatı zirvesi

Şanghay İşbirliği Teşkilatı’na üye ülkelerin devlet ve hükümet başkanları Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’teki zirvede bir araya geldi. Rusya ve Çin’in yanı sıra Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Özbekistan’ın dahil olduğu örgüt, üye ülkeler arasında ekonomik, siyasi ve güvenlik gibi alanlarda daha yakın bir işbirliğini amaçlıyor. Geçmişte sık sık NATO ve özellikle de ABD’yi hedef alan alan tavır ve açıklamaları nedeniyle Şanghay İşbirliği Teşkilatı’na “Batı karşıtı bir oluşum“ gözüyle bakanların sayısı hayli fazla.

Temelleri 1996’da Rusya, Çin, Kırgızistan, Kazakistan ve Tacikistan tarafından Çin’in Şanghay kentinde atılan ve Şanghay Beşlisi olarak anılan topluluk, 2001 yılında Özbekistan’ın da katılımıyla Şanghay İşbirliği Teşkilatı adını aldı. Bugüne kadar üye ülkelerin devlet ve hükümet başkanlarını bir araya getiren yıllık zirveler, dünya kamuoyunda çok fazla yankı bulmuyordu.

Ancak Batı’da örgüte karşı şüpheyla bakanların sayısı da hayli fazla. Zira üye altı ülke, dünya nüfusunun dörtte birine sahip. Bununla birlikte sözkonusu ülkelerin enerji rezervleri de muazzam seviyede. Örgütü “anti NATO“ olarak tanımlayanlar olduğu kadar “geleceğin enerji karteli“ gözüyle bakanlar da hayli fazla.

Öncelikli amaç işbirliği

Fakat merkezi Berlin’de bulunan Bilim ve Politika Vakfı’nın Asya Araştırma Grubu Başkanı Gudrun Wacker, teşkilatın sadece Batı karşıtı bir oluşum olarak görülmemesi gerektiğine vurgu yapıyor: “Ortak bildirilerde Amerikan karşıtı ifadelere sık sık yerverildiği doğru. Ancak üye ülkelerin öncelikli amacı kendi aralarındaki işbirliğini geliştirmek. Sadece Batı’ya karşı bir ittifak oluşturmak amacıyla biraraya geldiklerini söylemek doğru olmaz.“

Şanghay İşbirliği Teşkilatı üyelerini birbirine bağlayan en önemli faktör, sahip oldukları ortak sorunlar. Ekonomik konuların yanısıra zirvelerde gündemi fazla meşgul eden konu güvenlik sorunu oluyor. Özellikle de sınır aşırı organize suç örgütleriyle mücadelede atılabilecek ortak adımlar, son yıllardaki zirvelerin en önemli gündem maddeleri arasında yer alıyor.

Ortak tatbikat

Bilim ve Politika Vakfı’nın Orta Asya uzmanı Uwe Halbach’a göre teşkilatın bölgedeki önemi giderek artıyor: “Şanghay İşbirliği Teşkilatı, son iki-üç yıl içinde gerek Rusya gerekse Bağımsız Devletler Topluluğu çatısı altındaki diğer ülkelerin dış politikasında odak noktasına oturmaya başladı. Burada özellikle güvenlik politikaları çok önemli bir rol oynuyor.“

Şu sıralarda altı üye ülke ortak bir askeri tatbikat gerçekleştiriyor. Medyada geniş olarak yer verilen bu kapsamlı tatbikata rağmen pek çok Rus ve Çinli gözlemciye göre teşkilatı bir “savunma ittifakı“ olarak nitelendirmek yanlış.

Nitekim Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, geçen yıl Şanghay’da yapılan zirvede herhangi bir organizasyona “rakip ya alternatif olmak“ gibi bir amaçlarının bulunmadığını dile getirmişti: “Yeterince deneyim kazandık. Teşkilatımızın karekteristik özelliği ’açıklıktır’. Diğer uluslararası oluşumlara karşı rakip olmamız diye bir durum sözkonusu değildir. Bölgede ’kapalı kulüpler’ ve sınırlar oluşmasına kesinlikle karşıyız.“

Türkmenistan üye değil gözlemci

Moğolistan, İran, Hindistan ve Pakistan birkaç yıldan beri gözlemci statüsüne sahipler. Bu ülkeler bu yılki Bişkek Zirvesi’nde de aynı statüyle temsil ediliyor. Bunun yanı sıra teşkilata üye olmayan tek Orta Asya ülkesi konumundaki Türkmenistan da gözlemci statüsüyle Şanghay İşbirliği Teşkilatı zirvesine ilk kez katılıyor.

BM'nin de Genel Sekreter Yardımcısı düzyende temsil edildiği zirve sonunda, İyi Komşuluk, Barış ve İşbirliği Anlaşması ile Bişkek Şanghay İşbirliği Teşkilatı Deklarasyonu ve Ortak Bildirisi imzalanacak. Uluslararası barışın sağlanmasına yönelik çalışmalar ile teşkilatın gelişme ve kalkınma planı, deklarasyonda değinilecek başlıca konuları oluşturuyor.